De zin en onzin van examentrainingen

Duizenden geslaagde leerlingen vieren deze dagen feest, maar een kleine groep moet weer aan de bak voor het herexamen. Om zich daar op voor te bereiden, doen steeds meer jongeren examentraining. Niet alleen de zakkers doen examentraining. Ook leerlingen die goed presteren doen dat steeds vaker. Onderzoekers maken zich zorgen over onbedoelde bijkomstigheden van zulk schaduwonderwijs.

Michelle van Dijk, docent Nederlands, is kritisch over de examentrainingen. Schaduwonderwijs zorgt voor leerlingen die niet meedoen in de les. Het ontbreekt ze aan interne motivatie, ze zijn minder zelfstandigheid en, uiteindelijk, leidt het zelfs tot onderwijsongelijkheid. “Leerlingen vertrouwen niet op het groepsproces of de docent. Ze denken dat doen we wel tijdens de bijles", zegt Van Dijk. "Scholen hebben bevoegde en ervaren docenten, maar die hebben niet zoveel tijd als mensen die buiten schooltijd in kleine groepjes uitleg geven.”

Toename van uitgaven aan trainingen

Wie er wel enthousiast zijn over examentrainingen, zijn ouders en leerlingen. Ze geven er veel geld aan uit. De uitgaven van huishoudens aan huiswerkbegeleiding, bijles en examentrainingen steeg in tien jaar van 46 miljoen in 2005 naar 157 miljoen in 2015.

Herkenbaar, zegt Wieger Maris van Erasmus Examentrainingen: “We zien dit jaar een toename van ongeveer 29 of 30 procent van het aantal leerlingen dat we mogen helpen, vorig jaar ging dat om een vergelijkbaar percentage.”

‘Sommige leerlingen blijven vrijwillig zitten’

Het zijn niet alleen meer de ongelukkige zakkers die herkansen. Ook jongeren die hoog scoren doen examens opnieuw, bijvoorbeeld om meer kans te maken bij studies met een loting.

Louise Elffers doet onderzoek naar examentrainingen en ziet de laatste jaren een verandering: “De concurrentie voor vervolgopleidingen wordt steeds moordender, omdat er meer aan de poort geselecteerd wordt. Scholieren willen zeker zijn van hun positie. Je ziet dat leerlingen bijvoorbeeld vrijwillig blijven zitten in 5VWO, omdat sommige opleidingen ook die cijfers meenemen in hun selectie.”

Dat is echt anders dan vroeger, stelt Elffers, toen examentrainingen bedoeld waren voor de leerlingen met een dikke vier voor een vak.

Diep in de nacht leren

Elffers maakt zich zorgen over de invloed die examentrainingen krijgen. “Niet iedereen kan het betalen. En je cijfers zijn ook afhankelijk van de scores van anderen. Je wordt met elkaar vergeleken. Dus leerlingen die geen trainingen volgen lopen achterstanden op.”

Elffers stelt dat daarnaast ook het risico is dat leerlingen hele lange dagen maken. Ze moeten eeerst naar school, dan naar bijles en dan nog diep in de nacht leren. 

Leerlingen uit armere gezinnen

In Rotterdam wordt wel ingespeeld op samenwerkingen met scholen voor de trainingen, juist ook om leerlingen uit armere gezinnen te helpen. “Wij leggen een deel in en de school legt een deel in, zodat die leerlingen tegen gereduceerd tarief kunnen meedoen aan trainingen. Daar stellen we een aantal plekken voor beschikbaar”, vertelt Maris.

“Wij hebben daarin niet veel te verliezen. We hebben altijd een aantal leerlingen per docent. Die trainingen zitten nooit helemaal vol, dus er is altijd een plekje vrij dat we op die manier kunnen opvullen.”

Maatwerk

Van Dijk vindt het niet goed dat scholen en aanbieders van scholen steeds dikker met elkaar worden. Dat geeft volgens haar het verkeerde signaal af. “Kleinschalig onderwijs is niet per se beter. Samen met docenten, ouders en leerlingen moet gekeken worden hoe je een goed aanbod kunt neerzetten, ook rondom de examens.”

Elffers kent scholen waar dat al succesvol gedaan wordt: “Daar bieden scholen zelf trainingen aan en wordt alles op school aangeboden en begeleid. Het is zo ingericht dat leerlingen hun persoonlijke vragen veel meer kwijt kunnen bij docenten en er maatwerk en individuele begeleiding is.”