De overheid kan ingrijpen als prijzen in supermarkt te hard stijgen, maar het is heel ingewikkeld

Het wordt graaiflatie genoemd: bedrijven die de gestegen kosten te royaal doorberekenen aan de klant. De prijzen in de supermarkt stijgen nog steeds. Kan de overheid dat stoppen? Theoretisch kan het, maar het is heel ingewikkeld.

Voorzitter Tuur Elzinga van vakbond FNV is boos op bedrijven die de prijzen steeds verder verhogen, zegt hij in De Telegraaf. Hij vindt dat het kabinet 'op z'n minst moet kunnen dreigen met een ingreep in de prijzen'.

Noodsituatie

Maar hoe zit dat? Er bestaat inderdaad een prijzenwet waarmee de overheid prijsverhogingen kan tegengaan. "Er is een wet, maar het is heel lastig", zegt hoogleraar economie Arnoud Boot van de Universiteit van Amsterdam.

Er zijn namelijk een aantal voorwaarden voordat het kabinet kan ingrijpen. "De belangrijkste voorwaarde is dat er sprake moet zijn van een noodsituatie voor de economie. Daarnaast is het een maatregel die één keer verlengd kan worden en dat betekent dat die voor twee keer 6 maanden kan worden afgekondigd. En het is een maatregel die gepaard moet gaan met andere maatregelen die eigenlijk dan het structurele probleem van de prijsverhogingen aanpakken."

Bekijk ook

• 

  Meer mensen stelen bij de zelfscan in de supermarkt, hoe los je dat op? 'Beloon klanten die door controle komen'

  • 20-05-2023

Heel lastig

Voor consumenten kunnen deze dure tijden zeker voelen als een noodsituatie. Sommige mensen knopen nu de eindjes aan elkaar, terwijl ze dat eerder niet hoefden. Is inflatie een noodsituatie? "Dat criterium is natuurlijk niet goed te definiëren, dus strikt genomen zou je daar een verhaal kunnen vertellen over dat het een noodsituatie is", zegt Boot.

Maar, dan blijft de vraag: welke andere structurele maatregelen neem je dan als overheid? "Je moet je afvragen of het überhaupt mogelijk is om in een moderne economie, met heel veel verschillende producten en heel veel verschillende aanbieders, tot een effectieve prijsregulering te komen", legt hij uit.

Veel verschillende producten

Volgens hem is het dus heel ingewikkeld om prijzen te reguleren, omdat er zoveel verschillende producten op de Nederlandse markt zijn. "Maar kijk je bijvoorbeeld naar benzine en energie, dan wordt het makkelijker. Dat zijn redelijk vergelijkbare producten en er zijn niet zoveel soorten benzine, kort door de bocht gezegd."

"Maar als je het hebt over consumentengoederen in het algemeen, dan hebben we in de moderne economie duizenden soorten brood en duizenden soorten levensmiddelen", vertelt Boot. "Dus waar beginnen we en waar eindigen we? Dat is eigenlijk de onmogelijkheid van het instrument 'prijsregulering'."

Bekijk ook

• 

  Ondanks hoge supermarktprijzen willen en kunnen consumenten best meer betalen voor boerenproducten

  • 18-05-2023

Basispakket

Boot zegt dat het wel mogelijk is voor de overheid om bijvoorbeeld een soort basispakket te maken. "Het minimum pakket dat een huishouden nodig heeft om, tussen aanhalingstekens, te kunnen overleven. Voor een maximaal bedrag", vertelt hij. Maar zo'n instrument hebben we eigenlijk al. Denk aan de voedselbanken.

In de afgelopen jaren zijn er veel aanpassingen van de wet geweest, weet de hoogleraar economie. Over dat bedrijven bijvoorbeeld transparant moeten zijn over hun prijzen, om de consument zo niet op het verkeerde been te zetten.

We hebben nog keuze

Volgens econoom en bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Cor Molenaar is het nu geen goed idee om de prijzen te gaan reguleren. "De inflatie wordt vooral veroorzaakt door de hogere kostenprijzen, denk aan de energieprijzen. En daarnaast door de belastingverhoging. Bij elkaar leidt dat tot een hogere inkoopprijs, die doorberekend moet worden. Dat lijdt tot hogere verkoopprijzen", zegt hij.

Molenaar ziet ook dat er nog concurrentie is op de markt, en dat zorgt ervoor dat de consument nu nog iets te kiezen heeft. De consument heeft nog veel macht, zegt hij. "Mensen kopen ook meer huismerken en je ziet ook dat consumenten naar goedkopere winkels gaan."