National Geographic gaat in zijn april-editie door het stof naar aanleiding van de vele racistische artikelen die in het verleden zijn geplaatst. Dat blijkt uit onderzoek dat het tijdschrift liet doen naar zijn verleden. Een blad dat onderzoek heeft laten doen naar het eigen verleden: dat is niet nieuw. Sterker nog: de grootste krant van Nederland, de Telegraaf, blikte begin dit jaar in hun jubileumeditie terug op de eigen geschiedenis.

Een 'foute' krant: zo wordt de Telegraaf door sommigen genoemd. Dat komt vanwege de Tweede Wereldoorlog, waarin de krant onder toezicht van de nazi's bleef verschijnen. Uiteindelijk kwam zelfs een SS'er aan het hoofd te staan. Historicus Mariëtte Wolf vindt het gedeeltelijk onterecht dat de Telegraaf dat imago van 'foute krant' heeft gekregen. "De eerste vier jaar was de Telegraaf niet fouter dan de rest van de kranten. Daarna werd het een SS-haatcampagneblad." 

Wolf deed uitgebreid onderzoek naar de geschiedenis van het blad en promoveerde hier zelfs op. Volgens haar nam de Telegraaf aan het begin van de oorlog het beste besluit van alle kranten. "De hoofdredacteur besloot toen de persen te stoppen en de redacteuren met een maandsalaris naar huis te sturen. Helaas werd het teruggedraaid door de uitgever, omdat alle andere kranten wel verschenen." 

De Telegraaf na de oorlog 

Toen Nederland bevrijd was, kreeg de Telegraaf een verschijningsverbod van dertig jaar opgelegd. Dit werd vier jaar, omdat de samenwerking met de Duitsers onder zware druk had plaatsgevonden. Maar door de oorlog heeft de krant wel een trauma opgelopen. "Dat heeft ermee te maken met dat de Telegraaf harder is afgerekend dan andere kranten. Niemand zat echt te wachten op de krant, maar toen zij weer mochten publiceren sloeg de krant keihard terug", zegt Wolf.

Ik denk dat het imago van 'foute krant' redelijk onuitroeibaar is als beeldvorming

Het oorlogsverleden in de jubileumeditie

Ook in de jubileumeditie van de Telegraaf werd er stil gestaan bij de tijd in de oorlog. Het kwam kort aan bod, vindt Wolf. "Als ik hoofdredacteur was geweest, had ik daar een paar pagina's voor uitgetrokken, want het is een hele nare geschiedenis. In vergelijking met andere kranten is het behoorlijk zwaar gestraft, dus daar hadden ze best wat meer tekst en uitleg over kunnen geven." Toch is de Telegraaf uitgegroeid tot grootste krant van Nederland, maar dat imago van 'foute krant' zal volgens Wolf altijd wel blijven. "Het is redelijk onuitroeibaar als beeldvorming."  

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.