Help, de boer verzuipt! 80 procent van de Nederlandse boeren heeft het moeilijk. Zij kunnen niet concurreren met mega-boerenbedrijven of niche-boeren. Hoe houden de boeren hun hoofd boven water?

Joris Lohman is politicoloog en oprichter van Food Hub, een organisatie die mensen helpt om de wereld van voedsel en landbouw te veranderen. Namens de Klimaat en Energie Koepel (KEK) zat hij aan de landbouwtafel en met het innovatietraject De Nieuwe Boerenfamilie helpt hij boeren in negen maanden duurzamer te worden.

Slecht imago

De afgelopen jaren bezocht Lohman bijna 200 boerenbedrijven voor onderzoek. "Veel boeren verdienen met moeite een modaal of zelfs onder modaal inkomen en ze lijden onder het slechte imago in de maatschappij. Ze hebben heel weinig bewegingsruimte, financieel dus ook mentaal."

"Ondanks alle bewegingen die gaande zijn, heb ik het gevoel dat het grootste deel van de boeren aan het 'afhaken' is." Lohman zegt veel jonge boeren te kennen die best het familiebedrijf willen overnemen maar van hun ouders horen: 'Doe het maar niet, want zo'n leven gunnen wij jou niet'. "De boeren hebben het gevoel dat ze de kop van jut zijn. Het is een hele emotionele beroepsgroep. "

Duurder maken van voedsel is niet de oplossing

Lohman denkt dat niet dat boeren geholpen zijn door het duurder maken van ons voedsel, zoals minister Carola Schouten onlangs opperde. "Tuurlijk is het zo dat we in Nederland weinig betalen voor ons voedsel. Maar onze boeren produceren voor het buitenland, Nederland is de tweede exporteur ter wereld. Tweederde van ons voedsel gaat de grens over. En dat is een politieke keuze."

"Dus om dan opeens te zeggen dat ons voedsel te goedkoop is en je dan te richten op de Nederlandse consument is wat flauw." Volgens Lohman zou de minister zich dan moeten richten op de consument in Duitsland en Engeland en tegen hen zeggen dat de producten duurder worden. "Maar dan kopen de Engelsen en Duitsers het gewoon ergens anders. En dat willen we niet."

De afstand tussen grond en mond moet korter

Lohman vindt dat de macht nu oneerlijk verdeeld is. "Wat je zou moeten doen is de positie van de boer versterken. We moeten zorgen dat boeren zich beter kunnen verenigen. Daar is de minister nu ook mee bezig, ze wil coöperaties stimuleren. Een soort Campina maar dan waar de boer meer in de melk te brokkelen heeft. Dan staan ze sterker in die keten."

En kunnen we als consument ook iets doen om jonge boeren te ondersteunen? Jawel, zegt Lohman. Lokaal kopen. "De afstand tussen de grond en je mond korter maken. Koop producten uit de buurt. Zo ondersteun je jouw lokale boer. En behalve dat je gezonde producten eet van eigen bodem werk je ook nog mee aan het versterken van het Nederlands landschap."

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.