Volgens voorzitter Mark Kramer van het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) hoeft twee derde van de patiënten die bij de spoedeisende hulp terechtkomt, daar eigenlijk niet te zijn. Maar is het allemaal wel zo makkelijk? Niet volgens deze experts.

Kramer is de opvolger van Ernst Kuipers bij het LNAZ. Vandaag zegt hij in De Telegraaf dat de zorg op sommige punten efficiënter ingericht kan worden en noemt hierbij als voorbeeld de spoedeisende hulp (SEH) in ziekenhuizen.

'Huisartsen sturen weinig mensen door'

Hoe komt iemand daar dan terecht? Dokter Roy Beijart heeft jarenlange ervaring op huisartsenposten, die vaak ook wel spoedposten worden genoemd. Volgens hem spelen huisartsen een belangrijke rol in het bepalen wie wordt doorgestuurd naar de SEH. "De spoedpost triageert eigenlijk ook voor de eerste hulp."

"Iemand met een gebroken been komt daar eerst, en dan zegt de huisarts dat diegene door moet naar de SEH. Zo gaat het tegenwoordig vaker, omdat veel spoedposten aan ziekenhuizen gekoppeld zijn", legt hij uit. Van de 40 patiënten die Beijart op een avond ziet, stuurt hij er vaak maar 1 of 2 door naar SEH.

Onderzoek nodig in ziekenhuis

Voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Spoedeisende Hulp Artsen (NVSHA) David Baden kan zich ook niet vinden in de uitspraak van Kramer. "Het is een beetje wijsheid achteraf", vindt hij. "Uit cijfers weten we dat een kleine 40 procent van de mensen die naar de SEH gaat, wordt opgenomen."

Als iemand bijvoorbeeld extreme buikpijn heeft, kan er worden gedacht dat er misschien een gaatje in de darm zit of er een lichaamsslagader gescheurd is. "Dan doe je veel onderzoek op de SEH en blijkt het gelukkig maar buikgriep te zijn", zegt Baden.

'Achteraf is het makkelijk praten'

"Als je het dan achteraf bekijkt valt het wel mee. Maar vooraf denk je aan heel ernstige zaken", verduidelijkt de SEH-arts. "Je hebt een SEH nodig om dit goed uit te zoeken." Hij benadrukt dat een patiënt de diagnose helaas niet op het voorhoofd heeft staan.

Hij ziet ook nog andere voorbeelden, zoals een kind dat binnenkomt met een gebroken arm in een afwijkende stand. "Dan wil je dat de arm onder een slaapmiddel recht kan worden gezet. Voor het kind is het belangrijk goed te worden geholpen en niet op een houtje te hoeven bijten." In de registratie achteraf staat alleen maar 'gebroken arm', maar in de praktijk heeft iemand dus behoefte gehad aan specialistische zorg.

Spoedeisende hulp werkt juist goed

Zowel huisarts Beijart als NVSHA-voorzitter Baden benadrukken dat de spoedeisende hulp juist erg goed is geregeld in Nederland. Dat ons systeem goed functioneert komt doordat er hier relatief weinig mensen op eigen houtje naar de SEH komen, zegt Balden.

"Bijna 90 procent komt via de huisarts of ambulance. Dan heeft dus een andere dokter of verpleegkundige bepaalt dat het zo ernstig is dat een patiënt naar de SEH moet komen. Als Kramer zegt dat twee derde onterecht daar belandt, zegt hij dat twee derde van huisartsen en verpleegkundigen het verkeerd inschat. Dat geloof ik niet."

'Dit is niet het echte probleem'

Toch ziet Beijart ook wel dat steeds meer patiënten zelf vinden dat ze snel spoedzorg nodig hebben: "Ook bijvoorbeeld bij een verstuikte pink of een vermeende soa." Hij ziet liever dat mensen met deze klachten zich gewoon melden bij hun eigen huisarts.

Baden vindt dat de discussie of bezoeken aan de SEH wel terecht zijn, afleidt van de 'echte problemen'. Zo moeten we volgens hem de gezondheid van mensen verbeteren om ervoor te zorgen dat minder mensen acute zorg nodig hebben. Maar ook het personeelstekort zorgt voor uitdagingen, benadrukt hij.

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."