Een belangrijk oogmedicijn is door productieproblemen al maandenlang niet leverbaar en de reserves zijn bijna op. Oogarts Camiel Boon van het Amsterdam UMC maakt zich ernstig zorgen: "Patiënten kunnen blijvende oogschade oplopen."

"Inmiddels zijn we bijna door onze reserve heen", vertelt oogarts Camiel Boon. Hij heeft het over het medicijn Visudyne, wat wordt gebruikt voor een laserbehandeling bij bepaalde oogaandoeningen. Jaarlijks worden zo'n 700 patiënten ermee behandeld om te zorgen dat ze niet ernstig slechtziend worden. Maar door productieproblemen bij een fabriek in Amerika, de enige in de wereld die het middel maakt, wordt het medicijn sinds juli 2021 niet meer geleverd.

Enkel behandeling van ergste gevallen

"We werken met de allerlaatste potjes", zegt Boon. "Elke patiënt wordt nu in een commissie besproken, alleen de allerergste gevallen worden nog behandeld. Denk daarbij aan mensen die bijvoorbeeld nog maar één werkend oog hebben of al langer dan een half jaar met klachten lopen."

Bij de 57-jarige Cees van der Gugten is de aandoening anderhalve maand geleden ontdekt. In een hele korte tijd is zijn zicht flink achteruitgegaan. Normaal gesproken zou de behandeling plaatsvinden binnen 4 weken nadat de aandoening is gesignaleerd. Voor Cees zou dat ongeveer nu zijn, maar hij moet achter in de rij aansluiten.

Rug tegen de muur

"Het was een week of 6 geleden. Toen ik ging slapen, merkte ik dat er iets gebeurde in m'n oog. Allemaal flitsen en sterren, een heel onwerkelijk gebeuren. Ik dacht direct: 'Dat is niet goed'", vertelt Cees. Zijn rechteroog is het meest aangetast, daar kan hij niet meer mee lezen. Ook bij zijn linkeroog is zijn zicht verminderd.

Hij maakt zich zorgen. Als het zicht eenmaal is verslechterd, kan je het niet meer terug te draaien. "Het wachten kan niet eeuwig duren en uiteindelijk kan het uitmonden in iets wat niet meer beter te maken is. Dus dan wil je dat het middel zo spoedig mogelijk weer op de markt komt zodat behandeling mogelijk is. Het komt heel onwerkelijk over dat er maar één fabriek is die een kritisch oogmedicijn kan maken. Dat verwacht je niet. Dan zit je je echt af te vragen: 'wat is hier aan de hand?' Ik sta met mijn rug tegen de muur."

Medicijntekort 'onaanvaardbaar hoog'

Nederland kampt al jaren met een medicijntekort. Er wordt gesproken over een tekort wanneer geneesmiddelen landelijk langer dan 14 dagen niet beschikbaar zijn. 2 jaar geleden verdubbelde het tekort ineens van 769 medicijnen in 2018 naar 1.492 in 2019.

Apothekersbond KNMP hoopte dat het om een eenmalige uitschieter ging, maar ook in 2020 was er weer een tekort bij 1.480 medicijnen. Volgens de bond is het tekort ook dit jaar weer 'onaanvaardbaar hoog'.

Voor een dubbeltje op de eerste rij

Het medicijntekort is een Europees probleem, vertelt Aris Prins, voorzitter van de apothekersbond. Maar in Nederland is het tekort ernstiger dan in de rest van Europa. "Wij willen zo min mogelijk voor medicijnen betalen. Dat is goed voor onze premies, die blijven op deze manier laag. Maar die lage prijs in combinatie met ons kleine inwoneraantal maakt ons voor leveranciers onaantrekkelijker als afzetmarkt dan onze buurlanden."

Bij een tekort staat Nederland daarom achteraan in de rij als het gaat om de levering van geneesmiddelen. "Dat zie je ook met Visudyne. Naar verwachting komt de productie van het medicijn het eerste kwartaal van 2022 weer op gang, maar het is dan nog de vraag wanneer Nederland aan de beurt is", vertelt Prins.

Hoe lossen we dit op?

Volgens Prins draait het voornamelijk om geld. "We moeten de balans optrekken ten opzichte van omliggende landen, waardoor we niet meer achteraan de rij staan. Dat betekent wel dat we bereid moeten zijn daar meer voor te betalen."

Ook zou het deels een oplossing kunnen zijn om medicijnen te produceren in Europa. "Nu zijn we afhankelijk van landen als China en India voor de productie van medicijnen en grondstoffen voor medicijnen. Als je het binnen Europa organiseert, ben je minder afhankelijk van productieproblemen in het buitenland en zijn de aanvoerlijnen minder lang. Al zou ook dit ervoor zorgen dat medicijnen in prijs omhooggaan."

'IJzeren voorraad' laat nog op zich wachten

In 2019 kwam toenmalig zorgminister Bruno Bruins met het plan om een zogenoemde 'ijzeren voorraad' geneesmiddelen van 5 maanden aan te leggen bij firma's en groothandels. Deze voorraad van geneesmiddelen zou uiterlijk 1 juli 2022 klaar moeten zijn, maar lijkt nog niet van de grond te komen.

Kosten voor het aanleggen van deze voorraden bedragen zo'n 100 miljoen per jaar en de vraag is wie dit gaat betalen. "Partijen wijzen continu naar elkaar", zegt Prins. "Een voorraad moet voorgefinancierd worden en de vraag is wie die rekening gaat betalen. Groothandels? Farmaceuten? Patiënten? Het Rijk? Een reservepot met medicijnen zou kunnen helpen, maar er zijn nog een heleboel vragen onbeantwoord. Intussen zorgt het medicijntekort elke dag weer voor pijn bij patiënten en apothekers."

Ministerie: 'Onderzoek loopt'

Het ministerie van Volksgezondheid laat weten nu niet in te kunnen gaan op de voortgang van de ijzeren voorraad. Op dit moment lopen er twee onderzoeken naar het tekort en naar mogelijke oplossingen, één op nationaal en één op Europees niveau.

"We zien dat Europa-wijd in de afgelopen jaren het aantal leveringsonderbrekingen is toegenomen, tekorten zijn niet uitsluitend een Nederlands probleem. De bevindingen van deze trajecten verwachten we dit jaar nog. Op basis daarvan zullen we bekijken welke aanvullende acties eventueel nodig en effectief zijn", zegt een woordvoerder.

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."