Betekent meer budget voor defensie automatisch meer materieel? 'Investeer eerst in nieuw personeel'

Nu de oorlog in Oekraïne vordert, stuurt Nederland meer wapens naar Oekraïne en investeert onze overheid extra in defensie. Daar profiteren ook Nederlandse bedrijven van.

In de productie van materieel voor defensie in Nederland kun je drie niveaus onderscheiden: platforms, systemen en subsystemen, vertelt defensiespecialist van Instituut Clingendael, Dick Zandee. Onder het eerste niveau vallen de vliegtuigen, schepen en voertuigen. Dan volgen de systemen op die voertuigen, zoals radars en GPS-systemen. In Nederland zijn we vooral goed in de subsystemen, vertelt Zandee; de technologische componenten op de voertuigen.

Drie grote bedrijven

In Nederland maken drie grote bedrijven producten voor defensie: Damen, Fokker en Thales. Damen produceert onder andere schepen, maar ook onderzeeboten. Fokker is een toeleverancier voor vliegtuigfabrikanten en levert onderdelen voor onder andere Amerikaanse F-35-straaljagers.

Thales wordt ook wel 'het grootste defensiebedrijf van Nederland' genoemd. Het van oorsprong Franse bedrijf doet het op de internationale markt goed met zijn geavanceerde radar- en infraroodapparatuur en vuurgeleidingssystemen.

Leveren aan binnen- en buitenland

Naast de drie grote producenten, zijn er in Nederland nog twee- tot driehonderd mkb-bedrijven die zich bezighouden met de ontwikkeling van sensoren en technologie voor defensie in binnen- en buitenland, vertelt Zandee.

"Defensie is over het algemeen een goede klant of zelfs een hoofdklant van die bedrijven", vertelt Frank Bekkers van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). "En omdat Nederland zo goed is in onder andere technologische systemen, leveren we ook vaak aan andere Europese landen."

NAVO-norm

Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne laait de discussie over onze defensiebudgetten weer op. Duitsland maakte bekend het budget op te schroeven naar 2 procent van het bruto binnenlands product, zoals vastgelegd in de NAVO-norm. Daarnaast stelt het land 100 miljard euro beschikbaar voor het Duitse leger.

Ook in Nederland wordt in de Tweede Kamer overlegd over de defensiebudgetten. Volgens Europarlementariër Bas Eickhout van GroenLinks moet er 'meer met een open blik gekeken worden naar de budgetten, nu Europa door de oorlog is wakkergeschud'. Ook in de aandelenkoersen van grote defensiebedrijven is te zien dat er gedebatteerd wordt over budgetten: "Wereldwijd stijgen de koersen van grote wapenproducenten. Goed nieuws voor hen, maar ook voor de defensie-industrie", zegt Bekkers van het HCSS.

Enorme dip

Volgens defensie-expert Zandee gaan Nederlandse bedrijven zeker iets merken van de verhoging van de budgetten, maar we komen van ver: "We hebben een lange periode van daling gekend in het Nederlands defensiebudget met een enorme dip tijdens de crisis van 2008. Toen is is het defensiematerieel in Nederland behoorlijk gedaald."

Volgens hem zijn we pas na de annexatie van de Krim in 2014 pas echt wakker geworden. Tijdens de NAVO-top in Wales in datzelfde jaar werd de norm van 2 procent vastgesteld. Maar die 2 procent halen we in Nederland nog niet.

Problemen bij defensie

De jarenlange bezuinigingen op het defensiebudget hebben volgens Zandee gigantische gevolgen gehad, zoals slijtage van het defensiematerieel: "Als gevolg van de economische crisis en bezuinigingen op defensie zijn we nog steeds de voorraden aan het aanvullen en de schade aan het inhalen."

Een tweede probleem is volgens Zandee het defensiepersoneel. Door de aantrekkende economie na de crisis van 2008 is werken bij defensie financieel minder aantrekkelijk geworden. Het is daardoor lastig om personeel aan te trekken. Volgens Zandee is het daarom verstandig om de verhoging van het defensiebudget te besteden aan het aantrekken van nieuw personeel.

Paradox

De problematiek rondom defensiepersoneel en het investeren in nieuw materieel toont volgens Zandee de paradox in defensie aan: "Eigenlijk is defensie gebaat bij slechte economische omstandigheden, omdat ze dan meer personeel kunnen aantrekken. Maar eigenlijk wil defensie meer budget zodat ze het materieel kunnen aanvullen en kunnen investeren in materieel."

Daar komt bij dat de veiligheid in Nederland pas hoger op de agenda komt als we de effecten voelen. Dat zorgt ervoor dat de politieke bereidheid toeneemt om meer te investeren in defensie. Europarlementariër Eickhout: "De onvoorspelbaarheid van de oorlog maakt dat we nu meer actie ondernemen zoals het verhogen van dat defensiebudget. En zodra de politieke bereidheid en het geld er is, kunnen Nederlandse bedrijven verder ontwikkelen met waar ze goed in zijn, en zo de Nederlandse defensie-industrie beter op de kaart zetten."