De Belastingdienst haalt een bekend middel van stal in de strijd tegen automobilisten die de belasting ontduiken: de snelwegcamera. Vanaf volgend jaar wil de fiscus bestuurders die frauderen met motorrijtuigenbelasting (MRB) gaan opsporen via camerabeelden. Het plan is omstreden: eerder verbood de Hoge Raad het gebruik van de camera’s door de dienst.

De plannen van de Belastingdienst zaten enigszins verstopt in de Prinsjesdagstukken. Per 1 januari 2019 wil de fiscus het systeem gaan gebruiken, waarbij het nummerbord van elke passerende auto wordt gescand door camera’s boven de (snel)wegen die zijn uitgerust met de zogeheten ANPR-technologie.

In eerste instantie wil de dienst het middel inzetten om ontduikers van de motorrijtuigenbelasting op te sporen. Het gaat daarbij om bestuurders die ten onrechte met een groen (handelaars)kenteken rondrijden of hun auto hebben laten schorsen omdat ze er zogenaamd niet meer mee rijden, maar dat stiekem toch nog doen. Er wordt ook onderzocht of op termijn gesjoemel door leaserijders met privé-kilometers op dezelfde manier kan worden aangepakt.  

10 miljoen extra in de schatkist

Om de belastingontduikers te achterhalen krijgt de Belastingdienst de beschikking over zo’n 800 camera’s  van de politie die boven de Nederlandse snelwegen hangen. Daarnaast krijgt de fiscus vier mobiele camera’s in auto’s om mee te controleren. Het plan moet de schatkist zo’n 10 miljoen euro per jaar extra gaan opleveren, is de verwachting.

Fiscus werd eerder teruggefloten

De Belastingdienst maakte eerder ook al gebruik van camerabeelden, maar werd in 2017 door de Hoge Raad teruggefloten. Er ontbrak een wettelijke basis om de beelden te verzamelen en verwerken. Die basis is nu alsnog geregeld. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft groen licht gegeven voor het gebruik van de camera’s, maar wel onder strikte voorwaarden. Zo mogen de camerabeelden nu alleen nog worden gebruikt voor controle op naleving van de motorrijtuigenbelasting. Foto’s van ‘onschuldige’ automobilisten moeten binnen 24 uur worden verwijderd. Beelden van bestuurders die wél worden verdacht van belastingontduiking mogen maximaal 7 dagen worden bewaard.

Proeven met chips in kentekens

Die bewaartermijn is een gevoelig punt: in 2017 liep de fiscus daarmee tegen de lamp. De dienst bleek miljoenen kentekenfoto’s jarenlang te hebben bewaard, in strijd met de wet. Privacy First is bezorgd over het plan. “Je gaat gegevens van miljoenen automobilisten verzamelen om maar een beperkte groep fraudeurs aan te pakken”, zegt Vincent Böhre. “De bewaartermijn is dan wel beperkt, maar gebleken is dat de Belastingdienst daar eerder ook niet netjes mee omging.”

Böhre vreest verder dat het plan de deur open zet naar het nog meer en structureler verzamelen en verwerken van camerabeelden. “Het begint nu met de motorrijtuigenbelasting, straks volgens de leaserijders en wie is de volgende?” Böhre noemt het “opvallend” dat in het wetsvoorstel waarin het cameragebruik wordt geregeld niet wordt gesproken over camera’s maar over ‘technisch hulpmiddel’. “Daar kan je heel veel onder scharen. In het verleden is onthuld dat er proeven worden gedaan met chips in kentekens, waarmee elke auto en ook bestuurder te identificeren is. Dat gaat heel erg ver.” 

Meer gebruik van Big Data

Volgens techjournalist Wouter van Noort is het niet zo verrassend dat de Belastingdienst de camera’s opnieuw wil gaan inzetten. “Het past in de strategie die de fiscus al een aantal jaar voert om meer gebruik te maken van Big Data. Ook via andere kanalen halen ze heel veel gegevens binnen. Eigenlijk zoals heel veel commerciële bedrijven ook opereren.”

Hoewel Van Noort begrip heeft voor de zorgen van Privacy First, heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) volgens hem wel duidelijk grenzen gesteld. “De Belastingdienst mag deze beelden nu alleen gebruiken voor controle op de motorrijtuigenbelasting en niet voor andere doeleinden. En er geldt een korte bewaartermijn. Maar dat is in het verleden dus wel mis gegaan. Je mag er vanuit gaan dat de toezichthouder daar nu alert op is.” 

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.

Het geplande topoverleg in Londen tussen de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Oekraïne over het beëindigen van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland is tot op het laatste moment uitgesteld.

Het overleg van vandaag ging wel door, maar zonder de ministers van Buitenlandse Zaken van de meeste landen. De Oekraïense ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie namen wél deel aan de gesprekken. Zij reisden af naar Londen om zich, volgens presidentieel stafchef Andriy Jermak, in te zetten voor 'een compleet en onvoorwaardelijk staakt-het-vuren als eerste stap op weg naar een oplossing'.

Wat betekent dit voor Oekraïne?

"Eigenlijk is dit weer een stap in een behoorlijk schimmig proces waarin Oekraïne en Rusland beide proberen te doen alsof ze echt vrede willen om op die manier de Amerikanen aan boord te houden", zegt Oost-Europa expert van Instituut Clingendael Bob Deen.

De onderhandelingen vinden plaats terwijl Rusland recent, ook tijdens het paasbestand, meerdere drone-aanvallen uitvoerde. "Ze zijn erg bezig met naar elkaar te wijzen. De Oekraïners zeggen: de Russen willen helemaal geen vrede, die blijven gewoon aanvallen, zelfs tijdens het staakt-het-vuren. En de Russen proberen zo redelijk mogelijk over te komen naar de Amerikanen met allemaal eisen die voor Oekraïne eigenlijk onbespreekbaar zijn."

'Diefstal van Oekraïnes grondgebied'

Een van de eisen van Rusland is dat Oekraïne de Krim 'inlevert'. En dat is vernederend, zegt Deen. "Het moeten opgeven van de Krim is eigenlijk voor geen enkele Oekraïense president acceptabel. Dat kan je ook niet aan de Oekraïense bevolking uitleggen. Het lijkt alsof deze deal bewust geformuleerd is zodat Zelensky het er mee eens moet zijn."

"Wat er nu op tafel ligt is een 'typisch Russische geste', waarin je eigenlijk onredelijk veel claimt en daarna redelijk probeert over te komen door te zeggen dat je alleen maar wilt houden wat je al bezet hebt", gaat de expert verder. "Maar eigenlijk blijft het nog steeds diefstal van Oekraïens grondgebied."

Amerika gefrustreerd

Niet alleen met de deal, maar ook met hun afwezigheid wil vooral de Verenigde Staten een statement maken. Zo benadrukt Amerika-verslaggever Tom van 't Einde het belang van de afwezigheid van de Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio.

"De Amerikanen zijn echt ontzettend gefrustreerd dat er zo weinig ontwikkeling in de onderhandelingen zitten, president Trump voorop", zegt Van 't Einde. "Hiermee willen ze een duidelijk statement naar Oekraïne afgeven. Ze verwachten veel meer beweging vanaf hun kant."

Onredelijke verwachtingen van Trump

President Trump voerde sinds het begin van zijn presidentschap zware druk op het vredesproces. Tijdens zijn campagne zei hij binnen 24 uur een einde aan deze oorlog te willen maken, later stelde hij dit bij naar 100 dagen. "Het was onredelijk om te verwachten dat hij het in 24 uur of 100 dagen zou kunnen beëindigen en daar loopt Trump nu tegenaan", merkt Deen op over de tijdsruk die de president op de onderhandelingen zet.

Van 't Einde vult aan: "Hij wil laten zien aan zijn kiezers dat hij deze oorlog tot een goed einde kan brengen. Of hij daar nou een stuk Oekraïne voor moet opofferen of niet, dat maakt voor hem eigenlijk niet veel uit."

Hoop op beweging

Toch is dit overleg niet geheel zinloos. "Er zit echter wel degelijk beweging in", zegt Deen. "Het is niet alleen maar nep. De Amerikaanse gezant Steve Witkoff is vorige week uit Rusland gekomen met een aantal ideeën waar hij Trump van heeft weten te overtuigen. Die zijn vorige week al aan de Oekraïners en Europeanen gepresenteerd."

"Een staakt-het-vuren zou in het voordeel van Oekraïne zijn. Ze weten dat ze het niet heel lang meer vol kunnen houden, zeker als de Amerikaanse wapenleveringen stoppen", aldus Deen.

Serieuze bedreiging

Van een stop in wapenlevering heeft Oekraïne al eerder last gehad, weet Van 't Einde.

"We moeten het dreigement van Trump dat hij de onderhandelingstafel verlaat heel serieus nemen. Hij heeft al eerder alle steun aan Oekraïne 10 dagen lang stilgezet."

'Beide partijen staan onder druk'

Wat is er dan echt nodig om een einde te maken aan deze oorlog? "De Russen hopen dat ze dit conflict op militaire wijze kunnen beslechten en willen dus iets terug voor een staakt-het-vuren", antwoordt Deen.

"Beide partijen staan onder druk om toch een beetje te bewegen, maar ze zijn nog niet echt klaar voor een duurzame oplossing. Het lijkt er dus op dat ze er deze week niet definitief uit zullen komen", zegt de expert tot slot.