Bejaarde Nico en Nel raken inwonende mantelzorger kwijt door verwarrend beleid en klikkende buren

De overheid wil dat ouderen in de toekomst zo lang mogelijk thuis blijven wonen door personeelstekorten in de zorg. Nico (82) en Nel (80) Roozing uit Schagen hadden een oplossing gevonden, maar de gemeente gooide roet in het eten.

Het oudere echtpaar woonde nog thuis, maar beiden hadden ze te maken met gezondheidsproblemen. Toen hun kleinzoon Sebastiaan in de tuin bezig was met zijn passieproject, het bouwen van een tiny house, sloeg het noodlot toe. Nico kreeg een hartinfarct: Sebastiaan vond zijn opa op de koude vloer van de schuur. Deze heftige gebeurtenis zorgde ervoor dat Sebastiaan steeds vaker klusjes ging doen voor zijn opa en oma, afspraken voor hen regelde en gewoon een oogje in het zeil hield.

Zo lang mogelijk zelfstandig wonen

Even later ontstond bij Sebastiaan en zijn vriendin het idee om hun tiny house op het erf te laten staan. "Het werd een mantelzorgwoning met vergunning en al", vertelt Nico. Nel voegt toe: "Onze kleinzoon doet alles voor ons, hij houdt ons op de been, zonder hem zouden wij het niet redden."

Steeds meer mensen willen een mantelzorgwoning in de tuin. Dat mag in theorie sinds 2014 zonder vergunning. Het past in het plan van de overheid om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Daar zitten wel voorwaarden aan verbonden. Zo moet er aan de eisen van de ruimtelijke ordening worden voldaan en moet er sprake zijn van intensieve mantelzorg. Bij overlijden of verhuizing moet de zorgwoning van het terrein worden gehaald.

Vergunning gekregen

Het bouwen van een mantelzorgwoning lijkt een makkelijke oplossing, maar in de praktijk is het niet zo eenvoudig. Iedere gemeente gaat anders met de wet om. Het verschilt per gemeente wat mogelijk is en dat kost veel uitzoekwerk. De gemeente Schagen, waar het echtpaar Roozing woont, is heel strikt en stelt veel eisen aan het bouwen van een mantelzorgwoning.

Omdat Nel en Nico al een schuur in de tuin hadden staan, moesten zij voor de zorgwoning een vergunning aanvragen bij de gemeente. "In het begin van dit hele project zijn we naar de gemeente gestapt en hebben we van twee ambtenaren, afzonderlijk van elkaar, gehoord dat we het bij het wijkteam een medische zorgindicatie moesten aanvragen", vertelt Nel. "Die hebben we ook gekregen van de wijkverpleegkundige. Op basis daarvan is er een vergunning afgegeven."

Melding van buren

Kleinzoon Sebastiaan woonde een paar maanden op het terrein bij zijn opa en oma, voor wie hij zorgde, totdat de buren een melding bij de gemeente maakten, met de vraag of het wel klopt dat er op het erf van de familie Roozing een zorgwoning stond.

"De buurvrouw meende dat wij geen zorg nodig hadden", vertelt Nel. "De klagers willen een doktersverklaring, omdat dat in de regels van de gemeente staat."

Verklaring plots niet geldig

"Ineens stonden er boa's op het erf", vertelt Nel verontwaardigd. "Zonder iets te zeggen gaan ze alles opmeten. En dan krijg je te horen dat de woning daar niet mag staan en eisen ze een andere doktersverklaring. De verklaring van de wijkverpleegkundige was juridisch niet geldig."

Van de gemeente moest de familie Roozing een mantelzorgverklaring aanvragen bij de huisarts, maar hun huisarts werkte daar niet aan mee. De Landelijke Huisartsen Vereniging en het Koninklijk Nederlands Medisch Genootschap raden hun leden het geven van dit soort verklaringen af.

Van het kastje naar de muur

Mantelzorgwoningen kunnen op papier zonder vergunning geplaatst worden, maar sommige gemeenten, zoals Schagen, willen een medische verklaring zien. "De huisarts wilde ons die verklaring niet geven. We werden van het kastje naar de muur gestuurd", verklaart Nel.

Ze vindt het onbegrijpelijk dat de gemeente zo tegenwerkt: "Wat we doen is voor iedereen goed. We kunnen thuis blijven wonen, hebben minder zorgkosten en onze kleinzoon wordt aan een woning geholpen."

'Volstrekte onzin'

Het verhaal van Nico en Nel is geen uitzondering. Zo werpen meerdere gemeenten allerlei obstakels op om het plaatsen van deze woningen moeilijk te maken. Dat is volgens Ginette Klein van MantelzorgNL ook het geval bij de interpretatie van wat 'intensieve zorg' is.

"Dat wordt vaak gelijkgesteld met 24-uurszorg. Volstrekte onzin, omdat je dan thuishoort in een verpleeghuis. Mantelzorgwoningen zijn juist bedoeld voor de tussenfase, de gevallen die voorheen in een bejaardentehuis terecht zouden komen", reageert Klein.

Tiny house moet weg

Klein heeft zich als juridisch adviseur van MantelzorgNL ingezet voor de familie Roozing, maar zonder resultaat. De familie moest afgelopen december het tiny house verwijderen, anders zouden ze een hoge boete krijgen.

Het was een emotioneel moment voor de familie. "Onze kleinzoon heeft met acht mensen het huis gebouwd en daar veel spaargeld in gestoken. Hij heeft daar met zijn vriendin een halfjaar in kunnen wonen, daarna moest de woning van de gemeente weggesleept worden, terwijl we een vergunning ervoor hadden. We zijn zo oneerlijk behandeld", vertelt Nel.

Argwaan naar burgers

Opa en oma zijn hun verzorger kwijt en kleinzoon is zijn huis kwijt. Klein noemt het een 'hele nare situatie': "Het lijkt wel alsof de overheid alleen maar met argwaan naar zijn burgers kijkt en daarom allerlei eisen stelt, terwijl de wet van 2014 ervoor zou moeten zorgen dat het bouwen van mantelzorgwoningen makkelijker gaat."

Daarom adviseert Klein iedereen die een mantelzorgwoning wil bouwen altijd om toestemming te vragen bij de gemeente. "In principe hoeft dat niet, maar het voorkomt veel teleurstelling achteraf."

Pre-mantelwonen

Volgens Klein zijn er ook vijftig gemeenten die op eigen initiatief met het onderwerp bezig zijn. Zo hebben zij beleid voor 'pre-mantelwonen'. Dat betekent dat je op het moment dat je nog gezond bent alvast gaat wonen bij de mensen die voor je willen zorgen wanneer dat nodig is.

"Daar is ook steeds meer behoefte aan, maar veel gemeenten hebben nog geen beleid. Daartoe zijn ze ook niet verplicht, maar wij juichen het toe om zo'n pre-mantelzorgbeleid te ontwikkelen." Een pre-mantelwoning is niet vergunningsvrij en er zijn eisen aan verbonden. Ook deze regels kunnen per gemeente verschillen.

Gemeente Oss loopt voorop

De gemeente Oss kan volgens Klein een voorbeeld worden op het gebied van mantelzorgwoningen. Op 2 maart 2023 wordt vergaderd over het nieuwe beleid waar niet alleen ouderen bij hun kinderen gaan wonen, maar gezonde jongeren zouden ook een mantelwoning kunnen betrekken op het erf van vrienden als tijdelijke aanpak van de wooncrisis. Als er maar sprake is van een sociale band tussen bewoners, om te voorkomen dat er van de nieuwe regels misbruik wordt gemaakt.

"Er is geen leeftijdsgrens meer, er hoeft geen sprake te zijn van intensieve zorg en een medische indicatie is niet nodig. Oss zou een inspiratiebron moeten zijn voor alle gemeenten", besluit Klein.