Bedrijven worden amper gecontroleerd op milieuovertredingen door omgevingsdiensten en krijgen zelden een boete

Bedrijven die milieuregels overtreden krijgen daarvoor zelden straf. Er is weinig controle op milieuovertredingen en als er al een wordt ontdekt, krijgt een bedrijf meestal geen boete of andere straf.

Dat blijkt uit onderzoek van Investico in samenwerking met EenVandaag en Trouw. Het onderzoeksplatform dook in de prestaties van alle 29 omgevingsdiensten in Nederland, die toezicht houden op 280.000 bedrijven. Hoeveel bedrijven moeten ze controleren, hoeveel inspecties voeren ze uit en hoeveel straffen leggen ze op?

Grote verschillen

Het onderzoek laat grote verschillen zien in het aantal controles, ontdekte overtredingen en de opgelegde straffen aan bedrijven die milieuregels overtreden. Drie op de tien omgevingsdiensten lukt het niet om bedrijven in hun gebied eens in de 6 jaar te controleren. In Drenthe krijgen bedrijven zelfs maar eens in de 12 jaar bezoek van de milieu-inspecteur van de omgevingsdienst.

In 2019 voerden de omgevingsdiensten 55.000 bedrijfscontroles uit. Bij 17.000 daarvan constateerden ze minstens één overtreding. Ook hier zijn er grote verschillen. De Gelderse omgevingsdienst De Vallei constateert bij een op de zeven inspecties een overtreding, Brabant Noord' bij twee op de drie.

Weinig straffen opgelegd

Nog sterker loopt het aantal opgelegde straffen uiteen. Van de genoemde 17.000 overtreders kregen er slechts 362 een straf opgelegd: twee op de honderd. En dat aantal is niet gelijkmatig verdeeld over de diensten.

De omgevingsdiensten Zuid-Limburg en het Gelderse Rivierenland legden in 2019 geen enkele boete of andere straf op. Bij acht andere diensten waren de straffen op één hand te tellen. Alleen de regio's Haaglanden en Rotterdam kwamen met respectievelijk 45 en 142 boven de 25 straffen uit.

Niet onafhankelijk

Deze uitkomsten bevestigen de conclusies van een commissie onder leiding van oud-minister Jozias van Aartsen. Die stelde begin dit jaar al vast dat het functioneren van omgevingsdiensten te gefragmenteerd en vrijblijvend is. "Omgevingsdiensten worden gefinancierd door gemeenten en niet op basis van hoeveel risciobedrijven er in een gemeente zijn", zegt commissielid Vera Dalm.

Daardoor zijn omgevingsdiensten onvoldoende onafhankelijk volgens de commissie. "Gemeenten vormen het bestuur van omgevingsdiensten en hebben daarbij in sommige gevallen een direct belang. Je mist iemand op afstand die kan zeggen: wat ik hier aantref is niet in lijn met de afspraken, hier ga ik optreden. Die onafhankelijkheid moet de kern zijn, vinden wij."

Video: Olga en Piet hebben al jaren overlast van veehouders, maar met hun klachten gebeurt niets

Eerst een waarschuwing

Meestal geven omgevingsdiensten alleen een waarschuwing of leggen ze een hersteltermijn met dwangsom op als een bedrijf de milieuregels overtreedt. De ondernemer moet de overtreding dan binnen die termijn beëindigen, anders krijgt hij een boete.

Boris van de Water, die bij de Utrechtse omgevingsdienst leidinggeeft aan 22 milieu-inspecteurs, schat dat een omgevingsdienst jaarlijks tientallen boetes zou moeten uitdelen. Zijn eigen inspecteurs legden er in 2019 maar vijf op. "Volgens de handhavingsrichtlijnen is dat te laag. De meeste overtredingen zijn van gemiddelde ernst en daar zouden we een boete voor kunnen geven", zegt hij. Maar dat gebeurt niet, omdat de gemeenten die de omgevingsdiensten aansturen, liever eerst 'motiveringsgesprekken' voeren in plaats van 'direct handhaven', zo blijkt uit het jaarverslag van de Utrechtse dienst.

Boetes niet geïnd

Ook worden boetes zelden geïnd. "Er is een verschil tussen een boete opleggen en er een innen. Dat proces loopt vaak vast. Bij gemeenten is vaak een angst om door te pakken. Daardoor ontstaan trage en langzame processen. Ook zijn boetes vaak te laag. Vooral bij grote bedrijven, die zetten het gewoon op de begroting als post om rekening mee te houden", zegt commissielid Dalm.

Koepelorganisatie Omgevingsdienst NL wil niet inhoudelijk reageren op het lage aantal straffen dat alle omgevingsdiensten uitdeelt. De regionale verschillen wijt de organisatie aan het korte bestaan van een aantal diensten en de prioriteiten van provincies en gemeenten.