Auke (84) kreeg pas vorig jaar de diagnose asbestose, een ernstige stoflongziekte. Waarschijnlijk opgelopen tijdens zijn werk met asbest, lang geleden. Maar zie dat maar eens te bewijzen als je een schadevergoeding wil van je werkgever.

Begin jaren 60 werkte Auke Zeylstra bij verschillende rederijen op de grote vaart in machinekamers van schepen. Hij deed onderhoud aan scheepsmotoren, die waren geïsoleerd met asbest. Door het trillen van die motoren kwamen er asbestvezels vrij, die Auke jarenlang inademde.

Jarenlang asbest inademen

"In de machinekamers ligt het begin van de ellende. Maar ik wist van niks. Ik werd besmet zonder dat ik het in de gaten had", vertelt Auke. Na 3 jaar op de grote vaart ging hij bij een energiecentrale werken en ook daar kwam hij in contact met asbestvezels die hij inademde.

De diagnose asbestose kreeg hij pas 60 jaar nadat hij eraan was blootgesteld. Asbestose is een ernstige longziekte waardoor je erg benauwd kan worden. En dat is ook bij Auke het geval, hij is soms kortademig.

2022 triest recordjaar

Auke staat niet alleen. Vorig jaar melden zich een recordaantal nieuwe mensen met een asbestgerelateerde ziekte bij het Instituut Asbestslachtoffers (IAS). Directeur Jan Warning van IAS heeft dit lang niet zo gezien.

"We hebben een aantal aanmeldingen dat op recordhoogte is", vertelt hij. "Heel veel nieuwe slachtoffers hebben zich vorig jaar bij het IAS gemeld, in totaal 681. Dat is sinds 2018 niet meer voorgekomen." Deze cijfers staan in het jaarverslag van het IAS dat morgen verschijnt.

Juridische lijdensweg

In hetzelfde jaarverslag staat verder dat het aantal uitgekeerde schadevergoedingen nog nooit zo laag is geweest sinds 2000. Toen is het IAS opgericht, omdat slachtoffers heel veel moeite hadden hun schade vergoed te krijgen. Sinds de oprichting hebben al meer dan 10 duizend slachtoffers zich gemeld.

Warning: "Wij wilden de juridische lijdensweg voor asbestslachtoffers verkorten. Als de ziekte is aangetoond krijgen ze een tegemoetkoming van de overheid en mogelijk een schadevergoeding van de werkgever."

Bemiddeling mislukt vaker

Maar Warning ziet de bemiddeling tussen werkgever en werknemer met een asbestziekte steeds vaker mislukken. "Wat we dus nu zien is dat het steeds moeilijker wordt om te bewijzen dat asbestblootstelling heeft plaatsgevonden. En dat het minder goed lukt om ook schadevergoeding van werkgevers en verzekeraars te krijgen."

"Van de bemiddelingen slaagt minder dan 40 procent en dat is heel treurig. Het is jammer dat men in toenemende mate juridisch bewijs wil hebben. En dat vinden wij een slechte zaak. Wij vinden dat werkgevers meer coulant moeten zijn bijvoorbeeld over verjaring van schade en dat niet als een probleem naar voren moeten brengen."

Recht op schadevergoeding

Ook Auke lukt het niet om een schadevergoeding te krijgen van zijn oud-werkgever. Hij meldde zich vorig jaar bij het IAS om hulp te krijgen bij het proces. "Tot nu toe is alles afgewezen op verjaring. Ze willen kennelijk niet betalen. Ze schuiven het af en dat vind ik heel sneu, omdat ze geen verantwoording willen nemen voor wat er toen gebeurd is."

Warning ziet ook dat het na zo veel jaren moeilijk te bewijzen is. "Het is toch heel lastig, want er zitten geen afzendertje bij die asbestvezels in zijn longen, dus we kunnen niet zeggen van welke werkgever het is of dat hij het privé heeft opgelopen. Maar we achten het aannemelijk als iemand in een machinekamer heeft gewerkt die helemaal bedekt was met asbest. Dan is het overduidelijk dat je er aan bent blootgesteld."

Werkgevers hebben ook geen bewijsstukken meer

Aansprakelijkheidsjurist Yvonne Waterman staat werkgevers bij die van zieke werknemers de vraag krijgen om schade te vergoeden, ze is gespecialiseerd in asbest. "Werkgevers zijn bereid mee te denken, maar denken ook aan hun positie. Ze zeggen dat ze niet meer weten of deze persoon bij ze werkte, dat ze geen bewijsstukken meer hebben. En dat ze geen geld hebben voor zo'n vergoeding."

Waterman zou graag zien dat de wet soepeler wordt. "De blootstelling aan asbest ligt vaak 30 tot 50 jaar in het verleden. Ga dan maar eens aantonen wat er destijds allemaal is gebeurd. Het is een bijna onmogelijk. Het zou natuurlijk enorm helpen als de wetgever verjaring voor dit soort ziekten zou afschaffen." Nu is verjaring na 30 jaar, maar het duurt vaak langer voordat de asbest gerelateerde ziekten zich openbaren.

Publiekscampagne overheid

De ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en Sociale Zaken en Werkgelegenheid bereiden een campagne voor waarin het publiek wordt gewaarschuwd voor de risico's van asbest. Jan Warning is daar blij mee: "Ik denk dat het nog steeds belangrijk is om je bewust te zijn van de gevaren van asbest."

"En als asbest er is, moet je er vooral niet zelf iets mee gaan doen, maar je goed laten informeren. En zorg dat je beschermd bent, want ook een kleine hoeveelheid asbestvezels kan 30, 40 of 50 jaar later een dodelijke ziekte veroorzaken."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."