De enorme druk op de asielketen zorgt voor grote uitval en ook vertrekkende medewerkers. Johann Velkers, de locatiemanager van het COA in Ter Apel, stapt op vanwege de hoge werkdruk en de onverantwoorde veiligheidssituatie in het aanmeldcentrum.

Velkers vertrekt uit onvrede met het beleid van zijn werkgever, het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Hij staat als manager van het aanmeldcentrum voor de dagelijkse opdracht om het aantal bewoners onder het toegestane maximum van 2.000 te houden. Een onhaalbare klus gezien de dwangsom die het COA al wekenlang, elke dag moet betalen aan de gemeente Westerwolde voor het overschrijden van dit maximum.

Gevoel van onmacht

Velkers is nog maar een half jaar actief in Ter Apel als interim-manager, ook zijn voorganger vertrok vroegtijdig. Uit een rondgang van EenVandaag blijkt dat er nog meer belangrijke personen vertrekken, zoals ook een hoge bestuurder van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

IND-directeur Asiel en Bescherming Christine Nijkamp, kondigde vorige week haar vertrek aan en zwaait al over anderhalve week, per 1 mei, af. Over de reden van haar eigen vertrek wil ze niets zeggen, maar ze zegt het gevoel van onmacht dat regiomanager Johann Velkers omschrijft, wel te begrijpen.

Meerdere leidinggevenden vertrekken

Nijkamp trad nog geen 2 jaar geleden aan bij de dienst. Bij haar aantreden zei ze dat ze asielzoekers graag sneller bericht wilde geven over of ze in Nederland mogen blijven. Dat zou moeten zorgen voor een snellere doorloop in de asielketen. Nu zwaait ze af en zal ze volgens een IND-woordvoerder 'in goed overleg vertrekken'.

Per 1 juli neemt ook Corina Deekens afscheid van het COA, waar ze nu 6 jaar manager is van regio Noord-Nederland. Volgens een woordvoerder was ze 'toe aan een nieuwe uitdaging' en heeft ze een nieuwe baan bij een andere organisatie gevonden.

'Het verbaast me niet'

Volgens FNV kampt niet alleen de top van IND en COA met onmacht en frustratie, lager in de COA-organisatie is het volgens de vakbond niet veel beter gesteld met de werkdruk en gaat het personeel eraan onderdoor.

De bestuurder van FNV Sociaal Werk Kirsten Smit zegt over het aangekondigde vertrek van Velkers: "Het verbaast me niet. Deze man heeft gewoon gewetensnood. Die wil nu een statement maken en ik hoop dat het ook bespreekbaar wordt. Er moet gewoon wat gebeuren. Het is vol in Ter Apel, de toestroom is groot en de spreidingswet is nog niet in werking. Hierdoor verblijven mensen te lang op deze locatie."

Verschillende problemen

"Ik praat veel met werknemers van het COA en ook in het aanmeldcentrum Ter Apel. Wat ik hoor, is dat de werkdruk enorm is. Dat ze enorm moeten improviseren om te kijken waar ze mensen kunnen onderbrengen."

"Tegelijkertijd zie je ook dat huurcontracten met opvanglocaties aflopen. Bewoners zitten op een kluitje, dat maakt de sfeer er niet makkelijker op. En wat de locatiemanager ook aangeeft, is dat de veiligheid in het geding komt. Niet alleen van de bewoners, maar zeker ook van het personeel", zegt Smit.

Bron: EenVandaag

Onveilige situatie voor iedereen

Smit verwijst naar een rapportage van eind februari van de Inspectie Justitie en Veiligheid over de veiligheidssituatie in Ter Apel. Daarin werd het aantal agressie- en geweldsincidenten vorig jaar genoemd, volgens de cijfers van het COA, naar bijna 1.300 gemelde incidenten waaronder steekpartijen, vechtpartijen en berovingen. 'Hieruit blijkt dat veiligheid niet (alleen) meer te maken heeft met een gevoel maar dat het feitelijk onveilig is voor medewerkers en bewoners.'

"De locaties zijn overvol, medewerkers komen ogen te kort. Sinds enige tijd mogen ze niet meer het terrein op zonder portofoon, vaak gaan ze met z'n tweeën ergens op af. Dat heeft zeker met de veiligheid te maken. En dat leidt weer tot hoog uitval van personeel, het ziekteverzuim is gestegen naar 7 procent, er is een groot verloop van personeelsleden", zegt Smit. "Er wordt daarom volop nieuw personeel geworven."

'Het personeel is loyaal'

De bewoners kampen in toenemende mate met zware problematiek. "Dat gaat om de trauma's die ze meenemen uit de regio waar ze vandaan komen, de vlucht. En dat de opvanglocaties overvol zijn helpt niet mee. Mensen slapen slecht en af en toe gaat er iemand uit z'n dak."

Het personeel is loyaal aan de bewoners, stelt Smit. "Ondanks alles laten de medewerkers de bewoners niet in de steek. Ze zullen ook niet snel naar buiten treden met hun verhaal. Daarom is het bijzonder dat Velkers dat nu wel doet. "Hij stelt met zijn vertrek een daad", aldus Smit. "Medewerkers voelen zich gesteund door het signaal dat Velkers afgeeft, maar de problemen zijn er nog. Op korte termijn gaat er niets veranderen voor personeel of bewoners."

Politieke context

"En dan hebben we ook nog een een politieke wind die nu anders waait en anders denkt over opvang. Dat maakt het niet makkelijker. Niet voor het COA, maar ook niet voor de medewerkers en ook niet voor de vluchtelingen." De politieke context heeft volgens Smit impact op de werknemers. "Die krijgen op verjaardagsfeestjes of als ze op vakantie zijn, alles over zich heen. Zij moeten puinruimen, en ja, dat voelt heel machteloos."

"Ik richt me vooral op de belangen van de werknemers. De medewerkers zijn heel loyaal. Een burgemeester die bijna in tranen zit, die zegt 'ik weet ook niet meer hoe we dit in goede banen leiden', dat zien ze natuurlijk ook allemaal. Zij willen het ook anders. Maar zij zetten zich in voor de vluchtelingen. Zij vinden het mooi werk. Maar ze lopen op hun tenen, want de werkdruk is giga."

Opvolger al bekend

De gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, betreurt het vertrek van Johann Velkers. "Als gemeente hebben we het afgelopen half jaar erg prettig met hem samengewerkt. We hebben er vertrouwen in dat deze goede samenwerking wordt voortgezet met de opvolger van Johann", zegt een woordvoerder van de Groningse gemeente.

Het COA heeft bevestigd dat Paula Lambeck de opvolger van Velkers wordt.

De herstelactie voor fouten bij het UWV schiet tekort, vinden NSC en GroenLinks-PvdA. Beide partijen presenteren vandaag een uitgebreider plan om de problemen met arbeidsongeschiktheidsuitkeringen aan te pakken.

"De eerste stap is nu gezet, maar dat is voor mij echt onvoldoende", zegt NSC-Tweede Kamerlid Ilse Saris. "Mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat gemaakte fouten moeten worden hersteld."

Alle fouten herstellen

En dan niet alleen de administratieve fouten, benadrukt Saris. "Ook de sociaal-medische beoordelingen. Niet alleen over de periode 2020 tot 2024, maar ook fouten van daarvoor." Daarnaast moet volgens haar de schade die mensen hebben geleden, worden gecompenseerd.

De partij is dan ook van plan om deze uitbreiding bij de voorjaarsnota-onderhandelingen te bespreken met de andere coalitiepartijen. "Wij willen hier echt voor strijden." Om hoeveel mensen het gaat en hoeveel extra geld het kost om het plan te realiseren, is onduidelijk, zegt het NSC-Kamerlid.

Snelle compensatie: 5.000 euro

"Wij willen dat mensen nu zo snel mogelijk zekerheid krijgen", zegt Kamerlid voor GroenLinks-PvdA Mariëtte Patijn. "Dat betekent dat er voor mensen die te weinig hebben gekregen een goede compensatieregeling moet komen."

Die compensatieregeling zou volgens haar uit een keuze moeten bestaan: het UWV rekent het hele dossier door, óf iemand kiest voor een snellere optie van 5.000 euro uitbetaling. "En mensen die juist te veel hebben gekregen, moeten de zekerheid hebben dat ze geen terugvordering krijgen."

'Mensen hebben er recht op'

En dat is niet het enige. Ook als iemands uitkering in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld, moet volgens GroenLinks-PvdA rekening worden gehouden met de persoonlijke situatie. Daarnaast moeten mensen van voor 2020 aanspraak kunnen maken op de 5.000 euro als er fouten zijn gemaakt.

"Maar we moeten niet beloven dat we voor hen alles in detail gaan uitrekenen. Want dat lukt misschien helemaal niet", zegt Patijn. Wel moeten geconstateerde fouten in de periode van voor 2020 worden rechtgezet. "Dat gaat lang duren, maar mensen hebben er recht op."

Tienduizenden dossiers wachten nog

Met hun plannen pleiten NSC en GroenLinks-PvdA voor een bredere herstelactie die sneller én zorgvuldig wordt afgehandeld. Maar de minister en het UWV lieten eerder weten dat elke uitbreiding ten koste zou gaan van de reguliere werkzaamheden.

Voor de huidige herstelactie worden namelijk al zo'n 43.000 dossiers opnieuw bekeken door een speciaal opgericht team.

Heel veel extra dossiers

Vorige week bleek bovendien uit de bijlagen van een Kamerbrief dat er nog 8.000 dossiers bij zouden kunnen komen van arbeidsongeschikten van wie de uitkering is beëindigd of toegekend tussen 2020 en 2024.

Daarnaast zijn er nog 28.000 dossiers met vastgestelde fouten, bijvoorbeeld bij de indexering, die nog gecorrigeerd moeten worden, blijkt uit hetzelfde document.

'Werkdruk geen excuus'

Maar volgens NSC-Kamerlid Saris is de werkdruk bij het UWV geen excuus om mensen niet te helpen. "De overheid dient zich aan de wet te houden, mensen dienen zich aan de wet te houden en fouten moeten gewoon worden hersteld."

Ook GroenLinks-PvdA-Kamerlid Patijn denkt dat haar plan uitvoerbaar is. "Wij denken dat het minder complex is, want je hoeft niet helemaal uit te gaan rekenen wat mensen krijgen. Dit komt in de plaats van wat het UWV nu aan het doen is. En mensen kunnen daardoor sneller geholpen worden en dus uit die onzekerheid komen."

Minister onder druk van eigen partij

De plannen van beide partijen kosten geld, mogelijk heel veel geld. De verantwoordelijk minister Van Hijum is zelf NSC'er en krijgt van zijn eigen partij een stevige opdracht mee. Hij moet op zoek naar het geld om de plannen uit te voeren, maar waar dat vandaan moet komen is onduidelijk.

Wat Saris betreft hoort het bij de gemaakte afspraken dat dit geregeld wordt. "Er moet heel veel gebeuren, maar in het regeerakkoord hebben we afgesproken dat wij het wel willen. En daar houd ik mijn regeringspartijen aan. Ook mijn minister."

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."