Ambtenaren slaan alarm over werksfeer op ministeries: 'Dagelijks institutioneel racisme, discriminatie en etnisch profileren'

Een groep rijksambtenaren luidt de noodklok over racisme, discriminatie en etnisch profileren binnen de Rijksoverheid. Medewerkers worden continu geconfronteerd met 'ongelijkheid, wantrouwen en vooringenomenheid', schrijven ze. Ze eisen beterschap.

"De pijn, het onrecht en de schade die wij dagelijks ervaren, eisen hun tol. Wij schrijven u niet alleen om onze frustraties te uiten, maar om u te vragen in te grijpen." Het is een van de stukken tekst uit de ruim drie pagina's lange brandbrief die een groep rijksambtenaren aan minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark richt.

Tientallen ambtenaren

De brief komt voort uit verhalen van meer dan vijftig ambtenaren op verschillende ministeries. Een deel van de medewerkers heeft de brief met hun verhalen opgesteld. De briefschrijvers hebben een 'hoge' baan of een functie waarin ze zich bemoeien met sociale veiligheid op de werkvloer. En dus krijgen ze via collega's veel verhalen over discriminatie en racisme tot zich.

"Discriminatie gebeurt niet alleen op mijn departement, maar overal. En het zijn geen incidenten, het is een patroon", vertelt Fatima*. Zij geeft een van de ministeries advies op het gebied van sociale veiligheid op de werkvloer, en is initiatiefnemer van de brief.

Voorbeelden genoeg

Imane*, mede-initiatiefnemer van de brief, beaamt dat. "Met deze brief willen we de ernst van de situatie duidelijk maken." Imane werkt al jaren in een vertrouwensfunctie op een van de andere ministeries. "Maar ook medewerkers van andere ministeries kloppen bij mij aan. Zij vragen dan: zie jij dit ook? Dat zijn niet alleen de medewerkers in uitvoerende functies, maar ook de directeuren en managers."

Want voorbeelden van discriminatie en racisme zijn er genoeg, vertellen ze. "Als mensen van kleur aangenomen worden, wordt er gezegd dat zij 'bagage' binnenbrengen die voor problemen zorgt. Problemen die ze in de organisatie nooit eerder zouden hebben gehad. Of als je sprekers met een migratieachtergrond wil inhuren, krijg je de vraag: je weet toch dat je geen familie mag inhuren?", vertelt Fatima.

Problemen niet nieuw

Met deze brandbrief stippen zij en haar collega's een pijnlijk punt aan, want de problemen zijn niet nieuw. 2 jaar geleden bleek uit onderzoek van het ministerie van Buitenlandse Zaken dat er sprake is van institutioneel racisme. Zo worden mensen vanwege hun huidskleur 'apen' of 'bokito's' genoemd, en specifieke culturen zouden gekoppeld worden aan 'luilakken' en 'criminelen'.

Daarop besloot Binnenlandse Zaken, dat verantwoordelijk is voor alle rijksambtenaren, vervolgonderzoek uit te voeren voor de hele Rijksoverheid. Daaruit bleek begin dit jaar dat een op de tien ambtenaren het afgelopen jaar te maken heeft gehad met racisme. Voor mensen met een migratieachtergrond buiten Europa was dat zelfs 29 procent.

'Meldingen worden niet opgepakt'

2 weken geleden kwam daar nog een onderzoek van Binnenlandse Zaken bovenop. Dat gaat meer over de aard van het racisme. Een van de conclusies is dat leidinggevenden en vertrouwenspersonen meldingen in twijfel trekken. En die niet oppakken zodat er wat mee gebeurt.

De minister laat in een Kamerbrief weten een tiental maatregelen te nemen om de problematiek het hoofd te bieden. Diversiteitsdagen en cursussen om voor meer bewustwording te zorgen zijn volgens haar onderdeel van de oplossing. Ook moet er komend voorjaar een klachtenloket openen.

'Vaak een te positief verhaal'

Maar Fatima gelooft daar niet meer zo in. "Het idee voor een klachtenloket is er al jaren. En wie mogen er achter de schermen dan aan de knoppen draaien? Als dat weer niet divers is, wat hebben we er dan aan?" En Imane: "Er zijn genoeg commissies en onderzoeken geweest. Mensen durven wel meer te zeggen dan jaren geleden. Maar hoe de macht daarmee omgaat, daarin verandert niks."

Hanneke Felten, discriminatie-onderzoeker bij kennisinstituut Movisie, beaamt dat. "De aanpak van discriminatie wordt in veel bedrijven en organisaties vaak onderdeel van het hele diversiteits- en inclusieverhaal", vertelt ze. "En dat is een vrij positief verhaal met een diversiteitsdag met hapjes enzo, maar discriminatie staat dan niet prominent op de agenda. Zo'n positieve insteek vinden werkgevers vaak veel fijner, maar voor een discriminatie-aanpak doet het niet veel."

Kamervragen

Cursussen zijn volgens haar ook niet de oplossing. "Uit onderzoek zien we dat dat eigenlijk weinig effect heeft." Volgens haar zit de oplossing onder meer in de selectie van de juiste leidinggevenden. "De meeste mensen die discriminatie aankaarten bij een leidinggevende, die vangen nog vaak bot", vertelt ze. "Je zou eigenlijk managers hard moeten gaan afrekenen als ze discriminatie niet aanpakken."

Ondertussen heeft het onderzoek van de minister geleid tot Kamervragen van JA21. Fractieleider Joost Eerdmans noemt de diversiteitsmaatregelen op ministeries een vorm van 'wokisme' en wil weten waar het geld aan besteed wordt.

'Sociale cohesie'

Tot teleurstelling van Fatima. "Ik vind het heel erg jammer dat diversiteit en inclusie als 'woke' wordt bestempeld en als bedreiging voor de rechtsstaat wordt gezien."

"Maar diversiteit en inclusie gaat er juist om dat we iedereen een eerlijke kans geven. Dat zorgt voor sociale cohesie. En daar wordt de rechtsstaat alleen maar sterker van."

'Onacceptabel'

Minister Uitermark zegt dat de inhoud van de brief 'een signaal is, dat ze ontzettend serieus neemt'. Ze verwijst naar artikel 1 van de Grondwet, waarin staat dat iedereen gelijk behandeld moet worden.

"Maar helaas komt racisme en discriminatie overal in de samenleving voor en dus ook bij de Rijksoverheid. Ik kan wel echt zeggen dat ik daarvan schrik, ook de mate waarin het voorkomt", zegt de minister. Dat er na vele beloften, onderzoeken, commissies nog altijd weinig is veranderd bij de Rijksoverheid, noemt Uitermark 'onacceptabel'.

'Elke melding serieus nemen'

De opstellers van de brief zeggen dat hun meldingen vaak niet worden opgepakt. Dat ze worden weggezet als 'lastig'. Dat kan niet de bedoeling zijn, zegt Uitermark. "Elke melding moet je serieus nemen, serieus onderzoeken, waar mogelijk deëscaleren en waar nodig normerend optreden."

Ze belooft dat ze dit probleem op een structurele manier zal aanpakken. "Er komt in januari een nieuw loket voor alle medewerkers van het Rijk, goed vindbaar voor iedereen. De bedoeling is dat wij beter gaan sturen naar aanleiding van een melding. Maar vooral moet het tussen de oren komen, ook bij leidinggevenden, dat we hier duidelijk normerend moeten zijn. Dat we dit niet accepteren."

Bespreekbaar maken

Of Uitermark bereid is om leidinggevenden die hun werk op dit vlak niet goed doen te straffen, wil ze niet zeggen. "Zo ver ben ik nog helemaal niet. Het begint met dit beter bespreekbaar te maken. Dat het bijvoorbeeld standaard aan de orde komt bij een functioneringsgesprek."

De minister wil processen zo inrichten dat het bespreekbaar maken op 'een veilige manier' mogelijk is.

'Loket is een lege huls'

Vakbond FNV kijkt kritisch naar het loket van de minister omdat er geen commissie is die de meldingen kan aanpakken. "Het toegezegde loket is een lege huls zonder een functionerende achterliggende integriteitscommissie met een noodknop-procedure voor acute meldingen."

"Er moeten mensen geworven worden met gezag, statuur en reputatie op het gebied van sociale veiligheid." De vakbond wil zelf meebepalen wie er in zo'n commissie komt.

*De namen in dit artikel zijn vanwege privacyredenen gefingeerd. Hun echte naam is bekend bij de redactie.