Het is 25 mei 1943. In het holst van de nacht vertrekt de Engelse piloot Jack Uden vanaf het Engelse vliegveld Lakenheath met zijn zeskoppige bemanning richting Düsseldorf. De groep vliegt met de Short Stirling BK710-bommenwerper, samen met nog 759 geallieerde vliegtuigen, om in Duitsland doelwitten te bombarderen. "Honderden van die vliegtuigen liggen nog in het IJsselmeer."

Diezelfde nacht vloog het vliegtuig terug naar Engeland maar kwam daar nooit aan. Twee Duitse officieren, Georg Kraft en Erich Handke, openen het vuur op het Engelse vliegtuig vanuit hun nachtjager. Het vliegtuig wordt geraakt ter hoogte van Texel en de Short Stirling stort neer in het Markermeer.

Markermeer als laatste rustplaats

De schutter in de staart, Charles John Percival, springt uit het vliegtuig. Zijn lichaam is uiteindelijk teruggevonden bij een Duits eiland in de Noordzee. De andere inzittenden belandden samen met het vliegtuig op de bodem van het Markermeer. Hier liggen hun stoffelijke resten tot op de dag van vandaag nog steeds.

Het is inmiddels 2008. Een boot heeft motorpech op het Markermeer en de bemanning ontdekken een vreemd metalen voorwerp in het water. Het lijkt op een onderdeel van een vliegtuig, maar kan het niet plaatsen en schakelt de Koninklijke Nederlandse Reddings Maatschappij (KNRM) in.

Johan Graas is al vanaf jonge leeftijd bezig met het opsporen van vliegtuigwrakken kreeg de opdracht onderzoek te doen naar  vliegtuigonderdeel. Graas ontdekte dat het onderdeel afkomstig is van de Short Stirling BK710 en blijkt al meer dan 65 jaar in het Markermeer te liggen.

Een lange zoektocht volgt

Met zijn boot vaart Graas het IJsselmeer en Markermeer over op zoek naar resten van de oorlogsvliegtuigen. “Naast mijn baan van 40 uur in de week ging ik ook nog zo’n 30 uur per weer het IJsselmeer op om te zoeken naar vliegtuigwrakken. Mijn vrouw zag me amper,” vertelt Graas lachend.

Duikers sporen meer resten op van de BK710 en Graas begint een lange zoektocht naar de nabestaanden van de Engelse bemanning. “Ik zoek eerst de namen op in een database van de War Graves Commissie. Dan kan ik zien waar de soldaten geboren zijn. Vervolgens zoek ik in het Engelse telefoonboek naar hun geboorteplaats en achternaam. Iedereen die ik dan vind, stuur ik een brief.”

450 brieven

In het geval van de BK710 verstuurde Graas zo’n 450 brieven. Hij merkt dat de Tweede Wereldoorlog nog enorm leeft, juist onder de tweede en derde generatie. “Zij zijn vaak enorm geïnteresseerd in waar hun opa of oom is omgekomen. Ook de mensen die geen familie blijken te zijn en een brief van mij krijgen, willen zich inzetten om de echte nabestaanden te vinden. Ze zoeken mee of doneren aan onze stichting.”

Uiteindelijk vindt Graas na een lange zoektocht de nabestaanden van de zeven inzittenden van de Short Stirling BK710. Nabestaanden zijn enorm dankbaar dat ze na al die jaren iets van hun vermiste familielid horen. Volgens Graas was het in de Tweede Wereldoorlog gebruikelijk dat je alleen een brief of telegram kreeg met daarop “uw man of zoon is vermist”. Meer informatie was er niet.

“Het geeft zo’n voldoening als ik die nabestaanden vind. Vaak stuurt de familie foto’s van hun familielid naar mij op. Dan kom ik te weten hoe ze eruitzagen en wat voor hobby’s ze hadden. Ik vind het verhaal van die jonge jongens fascinerend”,  zegt Graas. Hij ontmoette de nabestaanden van de bemanning van de BK710 enkele jaren geleden. Zij kwamen toen vanuit de hele wereld naar Nederland om een monument te openen op Marken. 

"Als mijn broer en z’n kameraden zich niet hadden opgeofferd, dan hadden we niet de vrijheid genoten zoals we die nu hebben", zegt Peter Hadden (75) over zijn omgekomen broer Lesley George Hadden. "Dit is niet het einde van het verhaal," zegt schoonzus Margaret Hadden (86). "George móet geborgen worden. Dit verhaal kan alleen goed eindigen met een fatsoenlijke begrafenis." 

De bodem van het Markermeer

Vandaag de dag ligt het vliegtuigwrak van de BK710 nog steeds op de bodem van het Markermeer. Met de stoffelijke resten van de inzittenden er nog in. De nabestaanden deden talloze pogingen om ervoor te zorgen dat het vliegtuig geborgen werd, maar kregen geen medewerking van het Nederlandse en Engelse systeem. Gemeenten moeten namelijk meebetalen aan de berging. Zelfs een brief naar de Engelse prins Charles leverde niets op.

“Ik vind het niet uit te leggen dat we deze helden geen echt graf kunnen geven. Ze hebben hun leven gegeven voor ons vrijheid,” zegt Graas. Hij krijgt nu bijval van VVD-Kamerlid Wybren van Haga. Hij heeft minister Ollongren gevraagd om een uitzondering te maken voor vliegtuigen als de Short Stirling BK710. Die vliegtuigwrakken worden geborgen op kosten van de Nederlandse overheid.

De zeven bemanningsleden van de Short Stirling BK710 die 75 jaar geleden hun leven waagden staan niet op zichzelf. Honderden vliegtuigen stortten neer in het IJsselmeer en Markermeer. Graas heeft er in zijn leven al zo’n twintig weten op te sporen, maar blijft doorgaan. “Zelfs na al die jaren is het voor de nabestaanden zo belangrijk om hun familie terug te vinden. Of iemand nou twee weken vermist is of 75 jaar, die emotie is even heftig.”

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."