In de gehandicaptenzorg komt wat lucht in de coronamaatregelen: bezoek is weer mogelijk. En dat is hard nodig na loodzware weken voor veel families. Van de ene op de andere dag mocht niemand meer langskomen.

De zorginstellingen voor verstandelijk gehandicapten staan voor moeilijke vraagstukken nu er weer bezoek mag komen. Want hoe doe je dat op een veilige manier? Daar is vooral veel creativiteit voor nodig, zo zeggen de zorginstellingen.

'Een crisis organiseren is makkelijker'

"Een crisis organiseren is bijna makkelijker, want dan is er urgentie en dan móet je heel snel handelen", zegt Bas Jansen, regiodirecteur van zorginstelling 's Heeren Loo. "Maar nadenken over hoe je bezoek langzaam en vooral veilig weer op kunt bouwen, dat is heel erg lastig."

De zorginstellingen moeten allerlei maatregelen treffen en daarbij natuurlijk de anderhalvemeter-regel in acht nemen, om zo besmetting te voorkomen. Zorgorganisatie 's Heeren Loo probeert dit zo goed mogelijk te doen, maar volgens Jansen is het niet realistisch dat iedereen dit goed begrijpt.

Altijd afstand houden niet realistisch

"Individuele groepen binnen de zorginstelling worden gezien als een gezin, daarbinnen is het nagenoeg onmogelijk om de anderhalve meter aan te houden", legt Jansen uit.

"Bij bezoek proberen we het zeker bij te sturen, maar het zal niet altijd lukken. Als de ouders voor het eerst weer langskomen, zullen er toch bewoners zijn die hen gelijk om de nek willen vliegen. Er zijn altijd cliënten die echt enorme behoefte hebben aan dat contact."

Anderhalve meter

Ook Frank Bluiminck, directeur Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, maakt zich zorgen over de voorwaarden van de anderhalvemetersamenleving. "In de gehandicaptenzorg gaat het juist over liefde, aandacht en nabijheid. Dan wil je eigenlijk niet constant die anderhalve meter hanteren. Maar daar waar mensen het wel kunnen, en we het ze kunnen aanleren, gaan we het wel doen."

Wat hem vooral zorgen baart is de mogelijkheid dat het aanhouden van anderhalve meter een harde norm wordt. "Dan sluit je een grote groep in de samenleving uit. Terwijl we nu allemaal hebben ervaren hoe ernstig het is als je in je vrijheid wordt beperkt. Ik hoop dat mensen ook wat mededogen kunnen hebben met mensen die hun hele leven lang beperkt zijn."

'Mensen voelden zich totaal geïsoleerd'

Al is het flink aanpassen, het is wel een opluchting dat bezoeken weer mogen. "We hebben echt drama's meegemaakt", vertelt Bluiminck. "Aan de ene cliënt kun je wel uitleggen wat er aan de hand is, maar bij de ander komt dat echt niet binnen. Mensen voelen zich totaal geïsoleerd en begrijpen niet wat er aan de hand is."

Maar nu het bezoek weer langzaam wordt opgestart, wordt duidelijk dat ook deze verandering nieuwe uitdagingen met zich meebrengt. "Naasten zijn blij, maar we zien ook ouders die ontzettend bezorgd zijn over de gezondheidsrisico's die met bezoek meekomen."

Mondkapjes of achter het raam

Bas Jansen benadrukt dat iedere cliënt een andere oplossing nodig heeft. "Welk bezoek kun je gewoon laten komen en op anderhalve meter afstand in contact brengen met cliënten en bij welke cliënten is dat ingewikkelder of risicovoller? Bij sommige bewoners wordt bijvoorbeeld een mondkapje gedragen, bij anderen moet het bezoek toch achter een raam."

In uitzonderlijke gevallen is bezoek nog steeds helemaal niet mogelijk, zegt Jansen. "Dan gebruiken we deels beeldbellen om toch een vorm van communicatie te creëren. Maar ook dat werkt niet altijd, veel cliënten hebben echt behoefte aan dat directe fysiek contact. Als op 15 juni de regels weer worden versoepeld, is er hopelijk weer meer mogelijk."

Ziekenhuisopname

De grootste angst van deze coronacrisis blijft toch het virus. "De mate waarin covid-19 om zich heen slaat als het eenmaal binnen weet te dringen in een zorginstelling, is echt heel erg naar", zegt Bluiminck. "Op plekken waar het virus uitbrak, is wel getoond hoe vreselijk het is, hoe ingrijpend voor zowel bewoners als personeel. Dus het is echt belangrijk dat we heel voorzichtig blijven."

Want een ziekenhuisopname is voor iemand met een verstandelijke beperking extra zwaar en niet wenselijk. "Daarom hebben we heel sterk gemonitord of cliënten ziek werden, bij ons zijn ziekenhuisopnames dan gelukkig ook niet nodig geweest."

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van documentaireregisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via routes zoals Polen, Belarus en Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."