De oudste persoon ter wereld overleed deze week, op 117-jarige leeftijd. We worden gemiddeld steeds ouder. En onderzoekers voorspellen dat de levensverwachting voorlopig nog zal blijven stijgen. Wij vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Biochemicus Henne Holstege, die al tien jaar onderzoek doet naar vitale 100-plussers en biologisch demograaf bij het LUMC Niels van den Berg geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is de huidige levensverwachting in Nederland en hoe heeft deze zich de afgelopen eeuw ontwikkeld?

De levensverwachting is de afgelopen eeuw sterk gestegen. In 2023 was de levensverwachting 80,3 jaar voor mannen en 83,3 jaar voor vrouwen. In 2015 was dit 79,7 jaar voor mannen en 83,1 jaar voor vrouwen. Dit komt volgens Holstege vooral door verbeteringen in de medische zorg. "Vroeger stierf 1 op de 10 kinderen voor hun eerste verjaardag, maar door de komst van bijvoorbeeld penicilline worden kinderen vaak gered. Ook sterven vrouwen minder vaak in het kraambed, wat ook bijdraagt aan de hogere levensverwachting", zegt Holstege.

Van den Berg voegt hieraan toe dat de daling van de kindersterfte ook komt door betere leefomstandigheden, zoals de aanleg van goede rioleringen en meer aandacht voor hygiëne in de samenleving.

Daarnaast worden vrouwen over het algemeen ouder dan mannen. "Vroeger leefden vrouwen gemiddeld zeven jaar langer, maar dat verschil is nu teruggebracht naar ongeveer 3 jaar," vertelt van den Berg.

Volgens Holstege kan dat deels verklaard worden door een sterker afweersysteem bij vrouwen. En in Nederland heeft de rookepidemie een groot verschil gemaakt de afgelopen eeuw. "Mannen rookten veel meer dan vrouwen, vaak vanaf een jonge leeftijd, en dit leidde tot een hogere sterfte door rookgerelateerde ziektes." Dit leidde tot een zogeheten 'gender mortality gap': het verschil in sterftecijfers tussen mannen en vrouwen. Soms was er een verschil van tien jaar in levensverwachting tussen man en vrouw. "Aan het eind van de vorige eeuw werd het verschil in rookgedrag tussen mannen en vrouwen kleiner, waardoor het verschil in rook-gerelateerde sterfte minder groot is geworden. Maar het biologische verschil blijft."

Er zijn ook regionale verschillen in de levensverwachting. Er is een lichte kans om ouder te worden in Zeeland, ziet Holstege in haar 100-plus onderzoek. Volgens Van den Berg heeft dat mogelijk te maken met de actieve levensstijl in die regio. "En dat is opvallend," zegt van den Berg, "want vroeger was Zeeland een moerassig gebied waar de kindersterfte in sommige jaren opliep tot bijna 50 procent."

Bron: Eigen beeld

2. In hoeverre heeft de moderne geneeskunde invloed gehad op het bereiken van deze maximale leeftijd?

"Dat heeft natuurlijk een enorme invloed gehad", zegt Holstege. "Nu hebben we medicijnen die ervoor zorgen dat mensen langer leven. Vroeger stierf je vaak aan de eerste ernstige ziekte die je kreeg. Maar nu zorgen medicijnen ervoor dat sommige ziektes uitgesteld of zelfs voorkomen worden. Denk bijvoorbeeld aan het vervangen van een hartklep, het geven van bloedverdunners om trombose of een beroerte te voorkomen, of het genezen van kanker."

"Maar," voegt van den Berg toe, "erfelijkheid speelt ook een belangrijke rol. Natuurlijk heeft de moderne geneeskunde veel bereikt, vooral sinds de jaren 50 met de komst van medicijnen zoals cholesterolverlagers en verbeterde gezondheidsprogramma's. Toch zien we dat voor mensen die extreem oud worden, genetica een grote rol speelt."

Holstege ziet ook in haar 100-plus onderzoek dat erfelijkheid een rol speelt bij het bereiken van extreme leeftijden. "Mensen erven genen van hun ouders die hen kunnen beschermen of juist kwetsbaar maken voor bepaalde ziekten. We zien dat de alleroudste mensen vaak flink verrijkt zijn met gunstige genetische factoren die hun gezondheid op lange termijn ondersteunen."

3. Speelt voeding een rol in de toegenomen levensverwachting?

"Veel van de mensen die nu heel oud zijn, zijn zonder het te weten opgegroeid met een dieet van onbewerkte producten. Terwijl er in die tijd weinig kennis was over voeding. Tegenwoordig weten we meer over gezonde voeding, maar helaas is bewerkte voeding nu de norm", zegt van den Berg.

Holstege voegt toe dat beweging naast voeding belangrijk is om langer fit te blijven. "Wat goed is voor je hart, is goed voor je brein. Zo kan, naast slechte voeding, te weinig beweging ook leiden tot diabetes type 2. Daar komen ontstekingsfactoren uit voort die slecht zijn voor je hart- en bloedvaten en dat is killing."

4. De levensverwachting neemt toe, maar neemt de kwaliteit van leven ook toe?

De levensverwachting stijgt wel, maar dat betekent niet altijd dat de kwaliteit van leven ook mee groeit. Holstege legt uit dat hoe gezond je die extra jaren doorkomt, mede bepaalt hoe goed je je voelt. "Als je goed voor jezelf zorgt en voldoende beweegt, kun je veel gezondheidsproblemen voorkomen en langer van een goede gezondheid genieten," zegt Holstege. "Al gaat het veel te ver om te zeggen dat mensen die wél ouderdomsziekten ontwikkelen dat aan zichzelf te danken hebben. We zien soms dat mensen die uitstekend voor zichzelf gezorgd hebben toch bepaalde ziektes ontwikkelen. Zij zijn daar dan meer vatbaar voor, bijvoorbeeld dankzij hun erfelijke aanleg."

"Je sociaaleconomische status speelt ook een grote rol. Mensen met meer middelen hebben vaak betere toegang tot de gezondheidszorg en kunnen medische problemen eerder aanpakken, wat meestal leidt tot een betere kwaliteit van leven," voegt Holstege toe. In Nederland blijkt dat mensen uit lagere sociaaleconomische klassen vaak 14 jaar minder leven dan mensen uit hogere klassen, zegt Niels van den Berg.

Van den Berg benadrukt ook het belang van sociale contacten. "Uit recent onderzoek blijkt dat je veroudering wordt beïnvloed door het aantal sociale contacten dat je hebt, zowel op jongere als oudere leeftijd. Vooral ouderen die hun partner hebben verloren, merken dat het gemis aan sociale contacten hun veroudering versnelt", legt Van den Berg uit. "Een goed sociaal netwerk en het vermijden van eenzaamheid hebben een grote impact op hoe snel je veroudert en hoe snel je leeftijdsgebonden ziekten ontwikkelt."

"Eenzaamheid kan net zo schadelijk zijn als een ongezond dieet," zegt Holstege. "Dus het is echt belangrijk om sociaal actief te blijven, vooral als je ouder wordt."

5. Als de gemiddelde levensverwachting blijft stijgen, zal de pensioenleeftijd waarschijnlijk ook verder stijgen om de kosten te dekken. Wat is de verwachte pensioenleeftijd in de toekomst als deze trend doorzet?

Van den Berg legt uit dat de pensioenleeftijd in Nederland al is gekoppeld aan de levensverwachting. "Als de levensverwachting blijft stijgen, is het logisch dat de pensioenleeftijd ook omhoog gaat."

Henne Holstege voegt hieraan toe dat de pensioenleeftijd oorspronkelijk was ingesteld op de gemiddelde sterfdatum van 65 jaar. "Maar nu is die leeftijd gemiddeld 85 jaar. Als we die lijn doortrekken, zou de pensioenleeftijd veel hoger moeten worden."

Holstege denkt alleen dat we bij het bepalen van een nieuwe pensioenleeftijd ook rekening moeten houden met het feit dat mensen op hogere leeftijden vaak meer last hebben van ouderdomsziekten, zoals dementie. "Dat kan het werk erg moeilijk maken. Daarom denk ik niet dat we zomaar de pensioenleeftijd kunnen verhogen. Aan de andere kant zullen er ook oudere mensen zijn die nog heel fit zijn en prima een tijdje door kunnen werken."

"Maar ik weet eerlijk gezegd niet of de levensverwachting blijft stijgen", zegt van den Berg. "Tegenwoordig hebben we veel jonge kinderen met overgewicht en we hebben veel meer stress. De grote (demografische) vraag voor de toekomst zal zijn of onze levensverwachting inderdaad blijft toenemen."

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."