"Je hebt van die vrouwen die zeggen, ik ben lekker gek. Nou, ik ben dus écht gek", zegt cabaretière Marjolijn van Kooten in een van haar shows. Ze steekt er de draak mee, maar spreekt uit ervaring. Want Van Kooten was jarenlang depressief en had angstaanvallen. Zo erg zelfs dat ze niet meer naar buiten durfde. Haar artsen schrijven haar antidepressiva voor, en het werkt. Ze voelt zich een stuk beter, gaat weer naar buiten en is dit jaar voor het eerst zelfs weer ver weg op vakantie gegaan.

Toch zou ze graag haar medicatie afbouwen. “Ik heb erg last van zweten en kwam veel aan, ik kreeg een hoge bloeddruk. En ik denk dat het wel met wat minder toe kan, het zijn toch best zware medicijnen.”  Marjolijn van Kooten is één van de 1,2 miljoen Nederlanders die jaarlijks antidepressiva slikt. Veel van hen komen niet meer van de pillen af, omdat die verslavend zijn. De oplossing kan een zogeheten taperingstrip zijn, maar deze wordt door de meeste zorgverzekeraars niet vergoed.

En daar moet verandering in komen, vinden cabaretière Marjolijn Van Kooten en psychiater Bram Bakker. Een petitie, aangeboden aan de Kamercommissie Volksgezondheid, Welzijn en Sport, moet ervoor zorgen dat de taperingstrips in het basispakket worden opgenomen.

Afbouwen antidepressiva is belangrijk

Geleidelijk afbouwen van antidepressiva is belangrijk, vindt Van Kooten. "Je lichaam en geest is zo snel gewend aan het middel. Als je abrupt stopt met het middel kun je klachten krijgen. Denk aan paniekaanvallen, zweetbuien, slapeloosheid en misselijkheid." Van Kooten is medeoprichter van de vereniging Afbouwmedicatie.

Apotheker Paul Harder is vijf jaar geleden begonnen met het ontwikkelen van de taperingstrip, in opdracht van Cinderella Therapeutics en de Universiteit van Maastricht. "Het gaat om de in de apotheek bereide medicatie in steeds lagere doses. Het afbouwen gaat dan zo langzaam dat je nauwelijks iets merkt van de onttrekkingsverschijnselen", legt Harder uit.

Geen standaardmethode voor afbouwen van medicatie

Huisartsen weten op dit moment nog niet precies hoe ze patiënten hun medicatie op een goede manier moeten laten afbouwen. Dit bevestigt ook huisarts Jos van Bemmel. "Er zijn inderdaad op dit moment nog geen gouden vuistregels. Het is ook moeilijk om de patiënt in de gaten te houden, want het kost veel tijd." De huisarts schrijft zelf liever een langwerkend middel voor. "Op deze manier zijn de gevolgen niet zo extreem als je minder gaat nemen." Van een taperingstrip heeft Van Bemmel nog niet gehoord, maar hij is erg geïnteresseerd in het middel dat mogelijk een oplossing biedt.

Huisartsen (NHG), psychiaters (NVvP), apothekers (KNMP) en de patiënten - en familiekoepelorganisatie MIND kijken nu naar een behandelmethode om mensen die antidepressiva slikken er ook weer verantwoord vanaf te helpen. Het Nederlands Huisartsen Genootschap laat namens deze partijen weten:

Apotheker Harder vindt het "fascinerend dat de medicatie al twintig jaar wordt voorgeschreven en dat de beroepsgroep nu al twee jaar bezig is om een afbouwbehandeling te formuleren." Het Cinderella project werkt al jaren hard om deze manier van afbouwen vergoed te krijgen door de verzekeraar. Cabaretière Marjolijn Van Kooten gebruikt momenteel de taperingstrip van Harder en betaalt die ook zelf. "Ik pik dit niet langer."

Apotheker Harder is er van overtuigd dat alle gebruikers van deze zware middelen gebaat zijn bij de taperingstrips. "Als ze me vragen heb ik over een paar maanden strips klaar voor de zware pijnstiller Oxycodon." 

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.