radio LIVE
meer NPO start

32 miljoen aan opruimkosten en mogelijk dode kalveren, omdat 'thermisch gereinigde grond' toch niet schoon was

32 miljoen aan opruimkosten en mogelijk dode kalveren, omdat 'thermisch gereinigde grond' toch niet schoon was
Het schoonmaken van de vervuilde Westdijk bij Bunschoten is begonnen
Bron: Caspar Huurdeman

Vervuilde grond onder hoge temperaturen verhitten zodat de verontreiniging verdwijnt en de grond weer gebruikt kan worden. Dat was het idee achter 'thermisch gereinigde grond'. Toch ging het op meerdere plekken mis.

Een boer in het buitengebied van Bunschoten sloeg in de zomer van 2016 als eerste alarm. Een aantal van zijn kalveren was in korte tijd doodgeboren of overleden en de boer legde meteen een verband met de nieuwe Westdijk, dichtbij de sloot waar hij zijn vee liet drinken.

Monsters van het water onderzocht

Het waterschap had die dijk laten versterken: een hele nieuwe steunberm was aan de binnenzijde van de dijk aangebracht. De boer vertrouwde het niet en liet monsters van het water onderzoeken. "In eerste instantie waren vooral fosfaten een risico. Dat is zout, zout water kunnen koeien niet drinken," zegt oud-gemeenteraadslid Pieter de Vos.

De Vos zat destijds in de raad in Bunschoten voor de lokale Christelijke Arbeiders Partij (CAP). Hij was door de bezorgde boer benaderd en stelde vragen aan het gemeentebestuur. "Eerst zei het college nog dat het zout uit de oude Zuiderzeedijk kwam, maar wij kregen van experts te horen dat er thermisch gereinigde grond gebruikt was en dat daar wel wat schadelijke stoffen in zouden kunnen zitten."

Waterschap gealarmeerd

In de steunberm bleek inderdaad, over een lengte van ruim 2 kilometer, 75.000 kubieke meter aan thermisch gereinigde grond (TGG) te zijn gebruikt. Onder hoge temperaturen wordt dat verhit, waardoor schadelijke stoffen zouden moeten verdampen en afbreken.

Gealarmeerd door de kalversterfte en afwijkende uitslagen van de watermonsters laat ook het waterschap Vallei en Veluwe onderzoek doen naar de dijk, de sloten en de toegepaste grond. Niet alleen blijken er hoge waarden aan zouten, chloride en sulfaat in voor te komen, ook worden er ook zware metalen gevonden, evenals het kankerverwekkende benzeen en het zeer moeilijk afbreekbare en potentieel gevaarlijke GenX.

Lees ook

32 miljoen euro schade

Dan neemt het waterschap een rigoureus besluit: alle 75.000 kuub aan TGG moet worden afgegraven en vervangen door schone grond. De sanering is onlangs begonnen en zal een klein jaar in beslag nemen. Kosten: ruim 32 miljoen euro. Het grootste deel, 27 miljoen euro, komt uit het Hoogwaterbeschermingsprogramma, bedoeld voor dijkversterking. Voor de overige 4,6 miljoen heeft het waterschap subsidie bij het Rijk gevraagd, maar die aanvraag is afgewezen.

Vallei en Veluwe zegt de schade te willen verhalen op de aannemers die de dijk hebben verzwaard. Die willen tegenover EenVandaag niet reageren. Een van hen ontkent zelfs aan de Westdijk gewerkt te hebben. Niet uitgesloten is dat de rekening uiteindelijk bij de ruim 1 miljoen inwoners van het werkgebied van Vallei en Veluwe terechtkomt.

'5 jaar later weer aan het graven'

"Uitgangspunt is dat wij het wel gaan verhalen bij de veroorzaker. Dat is een juridisch traject, daar kan ik niet veel over zeggen omdat we er middenin zitten", zegt Patrick Gaynor, heemraad van het waterschap. Mocht dat verhalen op de vervuiler niet lukken dan draaien de waterschappen en Rijkswaterstaat ervoor op. "Uiteindelijk is dat maatschappelijk geld en dat vind ik heel spijtig."

Om een nieuwe vervuilingsaffaire te voorkomen wordt alle grond die nu op de Westdijk wordt aangebracht eerst bemonsterd. "Een dijkversterking doe je eens in de 50 jaar, wat we nu meemaken willen we eigenlijk helemaal niet. We staan 5 jaar later alweer te graven. Dat moeten we nu voorkomen", aldus Gaynor.

Ook zorgen in Perkpolder

De Westdijk in Bunschoten is niet het enige project waar thermisch gereinigde grond tot problemen leidt. Ook bij de aanleg van een zeedijk in het Zeeuwse Perkpolder zijn te hoge concentraties schadelijke stoffen gevonden, vergelijkbaar met Bunschoten. Hetzelfde geldt voor de Plas bij Heenvliet in het Zuid-Hollandse Brielle. Volgens het RIVM is er geen gevaar voor de volksgezondheid, maar komt de vervuiling wel in het grondwater en de omgeving terecht.

En daar blijft het niet bij. Rijkswaterstaat laat in 2019 een bureau onderzoeken in welke projecten allemaal thermisch gereinigde grond is toegepast. Dat is bij 26 werken gebeurd. Of de daar gebruikte TGG ook vervuild was is nog onzeker. De 5 projecten met de grootste risico's op milieuverontreiniging worden met voorrang onderzocht, maar de uitslag laat nog een jaar op zich wachten.

Lees ook

'Toezicht schiet tekort'

Intussen blijft één vraag onbeantwoord: hoe kon het gebeuren dat thermisch gereinigde grond toch vervuild bleek? Duidelijk is in elk geval dat een van de grote reinigers, de Afvalstoffen Terminal Moerdijk (ATM), zich volgens de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) niet aan de regels hield. Reden voor de toezichthouder om in 2017 de thermische reiniging van grond tijdelijk stil te leggen. ATM, en ook een andere grote reiniger, hebben hun schoonmaakproces moeten aanpassen.

Volgens Joop Harmsen, gepensioneerd milieuchemicus, toont het TGG-debacle aan dat het toezicht op het gebruik van grond tekortschiet. "We laten heel veel aan de markt over. Bedrijven reguleren zichzelf. Ze leggen zichzelf regels op en laten zich dan certificeren door een instantie die controleert of ze zich aan die zelf opgelegde regels houden."

Regie nodig

Als er dan toch iets verkeerd gaat verschuilen bedrijven zich achter protocollen. "Vaak blijkt dan ook dat ze zich aan hun eigen protocol hebben gehouden. Maar dat voorkomt dus toch niet dat dit soort ongelukken gebeuren." Het testen van TGG op een kankerverwekkende stof als benzeen is volgens de regels bijvoorbeeld niet verplicht. "Volgens de logica hoeft dat ook niet, want benzeen zou bij reiniging onder temperaturen van 300 tot 400 graden moeten vervliegen. Toch zit het er nog in. Dus kennelijk is de werkelijkheid complexer dan we vooraf bedenken."

Het principe van hergebruik van grond is niet verkeerd, vindt Harmsen. "Eigenlijk krijg je dode grond, al het leven wordt verbrand. Mits die reiniging goed gebeurt kan je het prima toepassen." Maar Harmsen pleit wel voor een sterkere overheid. "Die moet bedenken: waar kunnen we tegenaan lopen als we TGG gaan gebruiken? Waar moeten we rekening mee houden? En wat als er toch een keer fouten worden gemaakt? Er is echt regie nodig. Nu gaat het te vaak mis."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)
Friedrich Merz, leider van de Duits christendemocratische CDU/CSU
Bron: AFP

Door de verkiezingswinst van het christendemocratische CDU/CSU schuift de Duitse regering waarschijnlijk op naar rechts. Wat betekent deze uitslag voor Nederland en andere Europese landen? "Nederland en Duitsland zitten erg op één lijn."

Lijsttrekker Friedrich Merz van CDU/CSU is de beoogde opvolger van de huidige bondskanselier Olaf Scholz. Merz heeft aangegeven dat hij haast wil maken met het vormen van een regering.

Ideeën overlappen

"Ik denk dat het voor Nederland niet slecht is als Merz de nieuwe bondskanselier wordt", zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut. "De ideeën van de CDU zijn over het algemeen in lijn met wat Nederland politiek gezien wil. Bijvoorbeeld als het over financiën gaat: zuinig aan doen en niet te veel geld over de balken smijten."

Ook op het gebied van defensie zijn er overeenkomsten, volgens Jürgens. En als het om Amerika gaat, dat heeft aangekondigd dat het zonder Europa wil beslissen over het einde van de oorlog in Oekraïne. Duitsland is er, net als Nederland, geen voorstander van om alles Europees te regelen, zonder Amerika. "Het zal er alles aan doen om Amerika toch te betrekken."

Afhankelijk voor kernwapens

Dat Duitsland en Nederland wat dat betreft op één lijn liggen, heeft ermee te maken dat zowel Nederland als Duitsland geen eigen kernwapens hebben, legt Jürgens uit.

"We zijn afhankelijk van de Amerikaanse 'veiligheidsparaplu'. En een sterkere kanselier, zoals Merz, is ook in het belang van Nederland."

Bekijk ook

Europees leger

Eerdere uitspraken van Merz hintten erop dat hij de positie van Europa wil versterken met een Europees leger. Toch is het volgens Jürgens afwachten of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren. "Dat hebben we al eerder gezien met Angela Merkel en Macron. Zij hadden ook allerlei ideeën over een Europees leger, die uiteindelijk nooit gerealiseerd zijn", vertelt de Duitslandkenner.

"Uitspraken zijn mooi, maar of ze ook werkelijkheid worden, moeten we zien. Bovendien zijn de Fransen en Duitsers niet alleen. Die moeten ook rekening houden met Polen, Denemarken, Tsjechië en Nederland. Dus er is nog heel veel tijd nodig om zulke ideeën vorm te geven."

info

De Duitse verkiezingsuitslag

CDU/CSU is met lijsttrekker Friedrich Merz de grootste partij geworden in Duitsland met 28,4 procent, de radicaal-rechtse partij AfD kreeg 20,1 procent van de stemmen en de sociaaldemocratische SPD van de huidige bondskanselier Olaf Scholz, heeft een nederlaag geleden met 16,3 procent van de stemmen.

'Duitse economie raakt ons minder hard'

Naast defensie, was ook de economie een belangrijk verkiezingsthema. De huidige Duitse economie staat namelijk erg onder druk. Economen waarschuwden eerder al dat de kwakkelende Duitse economie invloed kan hebben op Nederland. Ook Jürgens ziet dat: "Als het niet goed gaat in Duitsland, heeft dat ook gevolgen voor Nederland, met name voor toeleveranciers van bijvoorbeeld de auto-industrie."

Maar volgens hem hoeven we ons wat dat betreft nog geen grote zorgen te maken. "Het spreekwoord 'als Duitsland niest wordt Nederland verkouden', gaat tegenwoordig minder op. Dit omdat wij meer internationale industrie hebben gekregen, zoals ASML. Dat maakt ons onafhankelijker." Bovendien ziet Jürgens dat de Nederlandse economie gegroeid is, waardoor wat er in Duitsland gebeurt, ons minder hard zal raken.

Bekijk ook

Weinig geld naar de EU

Hoewel Merz voorstander is van samen optrekken binnen Europa, merkt Jürgens ook op dat de Duitse lijsttrekker daar niet te veel geld aan wil uitgeven. "En dat is denk ik wel een probleem. Want de komende jaren zal er toch veel geld moeten worden uitgegeven aan de EU, bijvoorbeeld aan de Europese defensie-industrie. En dat zie ik nog niet zo snel gebeuren. Juist niet, omdat Merz eigenlijk het begrotingstekort niet wil laten oplopen en zuinig is als het gaat om Europa."

Jürgens: "Merz wil dat Duitsland de grootste economie van Europa is en dus ook de leiding moet nemen in het debat. Het is wel duidelijk dat Merz een beetje een haantje de voorste is. Duitsland wil de leiding nemen, vooral nu Trump zijn handen lijkt af te trekken van Europa."

Wat betekent de Duitse verkiezingsuitslag voor Nederland?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'
Landmacht in startblokken voor NAVO-oefening Steadfast Defender
Bron: ANP

Europa moet zo snel mogelijk een defensiefonds oprichten om samen wapens in te kopen. Er moeten extra tanks, vliegtuigen en munitie komen, nu de steun van de Verenigde Staten niet langer zeker is. Nederland is tegen zo'n fonds. Is dat terecht?

Volgens Harald Benink, hoogleraar Bankwezen en Financiering aan Tilburg University zijn er twee mogelijkheden. Alle landen gaan, ieder voor zich, de defensie-uitgaven verhogen. Een alternatief is een Europees defensiefonds waarbij alle landen gezamenlijk 500 tot 700 miljard euro lenen.

Risico's delen

Het probleem bij het verhogen van de defensie-uitgaven per land, is volgens Bennink dat een aantal landen al zeer hoge staatsschulden hebben als percentage van hun nationaal inkomen. Als landen als Italië en Frankrijk hun staatsschulden verder verhogen, kun je de situatie krijgen dat we weer een nieuwe eurocrisis krijgen. Niet verstandig dus, denkt Benink.

Bij het alternatieve plan: een Europees defensiefonds, deel je juist de risico's. "Als je een fonds creëert, dan wordt de terugbetaling van de obligaties gegarandeerd door alle 27 landen van de Europese Unie", legt hij uit.

Coronaherstelfonds

In 2020 deed Europa iets soortgelijks met het coronaherstelfonds. "Toen heeft Europa voor 750 miljard euro geleend", vertelt econoom Benink. Het geld ging toen naar de landen zelf, het defensiefonds moet Europees worden besteed.

"Voor fabrieken voor wapens in Duitsland of Frankrijk, tanks in Duitsland", noemt hij als voorbeelden waar dat geld naartoe kan gaan. "Je moet dat Europees aanvliegen en niet op het niveau van alle landen. Want dan krijg je dat iedereen weer zijn eigen industrie gaat bevoordelen."

Bekijk ook

Vertrouwen

Macro econoom Edin Mujagić van Beleggingsfonds Hoofbosch noemt het 'volkomen logisch' dat Europese landen zoveel mogelijk samen doen. "Samen sta je sterker", zegt hij. "Als we het over defensie hebben, dan zou je in principe veel beter samen kunnen optrekken en dus die uitgaven ook samen kunnen financieren."

Maar voor een gezamenlijk fonds - waarbij iedereen garant staat voor elkaar - is weinig vertrouwen tussen de landen onderling. Bij invoering van de euro zijn er afspraken gemaakt over schulden en investeringen in het defensiebudget. "Er zijn heel veel Europese landen die zich al die tijd niets of weinig aangetrokken hebben van die regels", zegt hij. "Daar betalen wij nu de prijs van."

Nederland tegenstander

Nederland is een tegenstander van een defensiefonds omdat het 'traditioneel' tegen staatsleningen is. "Dat was vijf jaar geleden met het coronaherstelfonds ook al zo", zegt Benink. Na vier nachten onderhandelen is Nederland toen toch akkoord gegaan. Toenmalig premier Rutte zei dat dit nooit meer zou gebeuren.

Maar de wereld is in die tijd fors veranderd. Groot-Brittanië verdween uit de Europese Unie, Denemarken was tegen, maar draaide bij nadat Trump dreigde met het innemen van Groenland. Ook de winnaar van de Duitse verkiezingen, Friedrich Merz zegt een voorstander te zijn van zo'n Europees defensiefonds.

Bekijk ook

'Er zullen bijeffecten zijn'

Nederland staat steeds meer geïsoleerd in Europa, zegt Mujagić. "Nederland is niet zo heel groot om continu tegen heel veel dingen 'nee' te kunnen zeggen. Ik vrees dat - als Europa ervoor kiest om deze weg te nemen - we als Nederland ook mee moeten."

Mujagić: "Als je geen grote bondgenoten achter je hebt, wordt het heel moeilijk om dit soort ontwikkelingen in je eentje tegen te gaan." Volgens hem zijn er twee opties: je doet het of je doet het niet. "Welke van de twee je ook kiest, de kans is groot dat er negatieve bijeffecten zullen zijn."

Druk van Trump

Hoewel Nederland onder Rutte nog tegen is, denkt Benink niet dat hij zich als secretaris-generaal van de NAVO zal verzetten tegen een defensiefonds. Trumps druk op Europa om meer uit te geven aan defensie groeit, maar veel landen voldoen nog niet eens aan de norm van 2 procent.

Trump weet dat dit niet binnen een jaar kan. "Maar hij wil geloofwaardige plannen zien", vult de econoom aan. Als dat plan er niet ligt, trekt hij zijn handen van de NAVO af. "Er zal dus een geloofwaardig plan moeten liggen voor de NAVO-top in Den Haag eind juni. Dat is al over vier maanden."

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant