200 miljoen later is het maar de vraag of Lelystad Airport open kan

200 miljoen euro is er geïnvesteerd in de uitbreiding van Lelystad Airport. Maar de beoogde opening staat opnieuw en misschien wel serieuzer dan ooit op de tocht.

De start- en landingsbaan is verlengd, een gloednieuwe terminal is klaar en ingericht en de verkeerstoren is verhoogd. Ongeveer het enige dat op Lelystad Airport nog ontbreekt zijn opstijgende en landende passagierstoestellen. Volgens de oorspronkelijke plannen had de luchthaven al meer dan een jaar geleden geopend moeten worden. Maar inmiddels is de opening al twee keer uitgesteld. En ook de beoogde nieuwe openingsdatum, april 2020, staat dus op losse schroeven.

Stikstof

In de luchtvaartsector zijn ze er niet gerust op. De weg naar de opening van Lelystad Airport was al bezaaid met beren, maar er komen alleen maar nieuwe bij. De jongste tegenslag voor de voorstanders van de luchthaven is de recente uitspraak waarmee de Raad van State een streep zette door het Nederlandse stikstofbeleid.

Van Europa moet extra uitstof van stikstof worden gecompenseerd. Tot nu toe was het voor de Nederlandse overheid genoeg als bedrijven plannen hadden voor compensatie in de toekomst. Dat mag niet meer.

Alsnog een vergunning nodig

Ook voor Lelystad Airport heeft het oordeel verstrekkende gevolgen. Zo moet voor het vliegveld alsnog een natuurbeschermingsvergunning worden aangevraagd. Onder het 'oude' stikstofbeleid kon Lelystad Airport een beroep doen op een ontheffing voor die vergunningplicht. Die route is nu afgesneden.

Waar voorstanders van Lelystad Airport in de uitspraak van de Raad van State een nieuw, groot obstakel zien, gaat bij tegenstanders juist de vlag uit. "Wij waren blij met de uitspraak van de Raad van State", zegt Wim Liesker van actiegroep Hoog Overijssel, terwijl hij zijn bootje door het water van de Weerribben stuurt. "De Raad bevestigt wat wij al een hele tijd zeggen."

'Een nieuwe luchthaven kan niet meer'

Hij is bezorgd over de gevolgen van de luchthaven voor de natuur in de Weerribben, een van de ruim 160 beschermde natuurgebieden die Nederland telt. "Ik woon hier nu een aantal jaar en je ziet een sterke afname van alle denkbare insecten. Zag je vroeger tien, misschien wel twintig vlinders op één struik. Nu zie je er één."

Volgens Liesker kan de uitspraak van de hoogste bestuursrechter maar één ding betekenen: een nieuwe luchthaven openen kan niet meer. "We hebben onszelf te veel ruimte toebedeeld voor vervuilende activiteiten. Dan is het heel onverstandig om nog een activiteit toe te voegen terwijl je je huishouding al niet op orde hebt."

ADC-toets

Gespecialiseerde juristen bevestigen dat het krijgen van een vergunning na de uitspraak van de Raad van State een stuk ingewikkelder is geworden. Zij zien nog de meest kansrijke uitweg in de zogeheten ADC-toets.

Maar ook daarvoor gelden strenge voorwaarden: er moet dan aangetoond worden dat er geen Alternatief (A) is, met het project moet een Dringende (D) reden van openbaar belang gemoeid zijn, en er moet aantoonbare Compensatie (C) komen voor de stikstofuitstoot van, in dit geval, het vliegverkeer

Geen alternatief?

"Maar je kunt je al afvragen of er geen alternatief is", zegt Ralph Frins van de Radboud Universiteit Nijmegen. "Dan gaat het om de vraag of de keuze per se op Lelystad moet vallen. Zijn er geen andere locaties te vinden die tot minder negatieve gevolgen voor de natuur leiden? Zou het bijvoorbeeld niet beter zijn om het aantal extra vliegbewegingen over meerdere luchthavens te verdelen?"

Ook een dringende reden van openbaar belang is niet zomaar aangetoond. En anders dan onder het oude stikstofbeleid moet onomstotelijk worden aangetoond dat elke beetje extra uitstoot wordt gecompenseerd. En dan is er nog een hardnekkig, nog altijd onopgelost vraagstuk. Lelystad Airport zou moeten gaan dienen als 'overloop' voor Schiphol, zodat daar weer ruimte ontstaat voor langere 'netwerkvluchten', bijvoorbeeld voor KLM. Maar hoe moeten luchtvaartmaatschappijen van Schiphol naar de polder worden gedirigeerd?

Vrije markttoegang

Minister Cora van Nieuwenhuizen ontwierp een zogeheten Verkeersverdelingsregel (VVR) waarmee dat mogelijk zou moeten worden. Zo'n regel moet door de Europese Commissie worden goedgekeurd. Die let er vooral op dat de vrije markttoegang niet wordt belemmerd en er niet wordt gediscrimineerd.

Maar tot de dag van vandaag ontbreekt de goedkeuring uit Brussel. Luchtvaarteconoom Jaap de Wit vraagt zich af of dat er überhaupt nog gaat komen. Hij verbaast zich er over dat al in 2008 is besloten dat Lelystad Airport als 'overloop' zou moeten gaan dienen, maar er 11 jaar later nog steeds geen zekerheid is of dat wel geregeld kan worden. Volgens hem is er 'aangeklungeld'. "We zitten met de gebakken peren. Er is een compleet ingerichte luchthaven, maar er zijn geen instrumenten om het vliegverkeer te verdelen."

'Soap' Eindhoven Airport

Ook Eindhoven Airport zou aanvankelijk moeten dienen als 'overloop' voor Schiphol. Maar daar liep het anders. "Dat is een soap geworden. Er is geen vlucht van Schiphol naar Eindhoven overgeplaatst", zegt De Wit. "Die luchthaven is zijn eigen markt gaan bedienen."

Om te voorkomen dat op Lelystad hetzelfde gebeurt heeft een meerderheid in de Tweede Kamer het afgelopen voorjaar nog een keer uitdrukkelijk uitgesproken dat het vliegveld alleen open mag als de overloopfunctie geregeld wordt. De Wit: "Als dat niet lukt, zit je in een deadlock."

Lelystad is een kantelpunt gebleken. Vroeger werd in de luchtvaart onder druk alles vloeibaar. Dat werkt niet meer.

Bronnen in de luchtvaartsector zijn er niet gerust op. "Er is een Haagse werkelijkheid, die ervan uit gaat dat je vluchten wel van Schiphol naar Lelystad kunt sturen", zegt een jurist van een luchtvaartmaatschappij. "Maar dan is er de Brusselse realiteit, waar men heel kritisch is op een vrije markt. Dat botst gewoon."

Zwartepiet voor Brussel

Hij vermoedt dat minister Cora van Nieuwenhuizen de handdoek niet in de ring zal werpen. "De minister zal de stekker er niet uit trekken. Ze zal de zwartepiet aan Brussel willen geven als het toch niet mogelijk blijkt. Zodat ze kan zeggen: ik heb er alles aan gedaan, maar Europa ligt dwars."

Alle turbulentie rond Lelystad Airport - eerder rond laagvliegroutes en fouten in een milieurapport - maakt volgens een oud-Schipholbestuurder één ding duidelijk: "Lelystad is een kantelpunt gebleken. In het verleden werd in de luchtvaart onder druk alles vloeibaar. Maar dat is verleden tijd. De milieudiscussie, omwonenden die de overlast zat zijn: het werkt niet meer."