157 miljoen euro bezuinigen op publieke omroep én betrouwbare journalistiek behouden gaan niet samen, denken critici

Met de grootste hervorming in tientallen jaren en een bezuiniging wil het kabinet de publieke omroep toekomstbestendiger maken. Maar hoe hou je met minder geld journalistiek én een betrouwbare nieuwsvoorziening overeind? "Bezuiniging onbegrijpelijk."

Het is een van de vragen die vandaag langskomt in een lang debat over de hervormingen van de landelijke publieke omroep. Van de dertien omroepen moet in 2029 een handvol 'omroephuizen' overblijven en de NTR - bekend van het Klokhuis, Nieuwsuur en het Sinterklaasjournaal - verdwijnt. Daarbovenop komt ook nog eens een bezuiniging van 157 miljoen euro, op een budget van bijna 1 miljard euro per jaar.

'Overmijdelijk'

De publieke omroep moet van minister Eppo Bruins (media) bestuurlijk eenvoudiger worden, en beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Volgens Bruins is het 'onvermijdelijk' dat de bezuinigingen het programma-aanbod gaan raken.

Maar tegelijkertijd vindt hij dat de publieke omroep 'een onmisbare rol' speelt in onze democratie en dat de journalistiek zelfs versterkt moet worden.

Vakbond kritisch

Hoe hij dat met elkaar rijmt? "Ik heb me gewoon geschikt naar de financiële kaders waar ik 'ja' tegen zei toen ik dit ambt aanvaardde. En daarbinnen zorg ik ervoor dat dat wat waardevol is, dat dat voluit kan blijven bestaan en zo mogelijk ook sterker wordt." Volgens de minister blijft er zelfs met minder geld ruimte voor journalistiek en andere programmering.

Journalistenvakbond NVJ is bang dat de journalistieke programmering juist wél geraakt zal worden. Algemeen secretaris Thomas Bruning wil dat de minister tijdens het debat toezegt dat er op de journalistieke programma's niet bezuinigd wordt. De publieke omroep is volgens Bruning al een van de goedkoopste en onafhankelijke omroepen van Europa. Het bereik is met ruim 80 procent groot en de waardering is hoog. "Desondanks is gekozen voor een bezuiniging. Dat vinden we onbegrijpelijk."

Oppositie kritisch

"Uiteindelijk is het gewoon een bezuinigingsoperatie en daar moesten ze een plan bij bedenken", zegt Kamerlid voor de GroenLinks-PvdA Mohammed Mohandis.

Hij wijst op het publieke belang in een tijd van nepnieuws en grote techspelers die de rol van traditionele media overnemen. "Bruins moet garanderen dat journalistiek, educatie en cultuur uitgesloten worden van de bezuinigingen."

'Onafhankelijke publieke omroep cruciaal'

D66-Kamerlid Jan Paternotte vreest de impact van de bezuinigingen en wil, net als Mohandis, dat ze van tafel gaan. "Er gaat zo'n 15 procent van het totale budget af, terwijl er op hetzelfde moment een veel groter bedrag van 1 miljard euro aan reclame-inkomsten naar Amerikaanse techbedrijven gaat vanuit Nederland."

In een tijd van nepnieuws en beïnvloeding door techbedrijven is een onafhankelijke publieke omroep volgens hem cruciaal. "Het kan bijna niet anders dan dat het ook ten koste gaat van de journalistiek."

Erger voorkomen

NSC-partijleider Pieter Omtzigt zegt desondanks te staan voor de bezuiniging. "Volgens ons is het goed te doen omdat er nog steeds een grote belangrijke publieke omroep overblijft. En die is van cruciaal belang voor onze democratische rechtsstaat", zegt NSC-partijleider Pieter Omtzigt, die benadrukt dat zijn partij tijdens de coalitieonderhandelingen heeft voorkomen dat de bezuinigingen nog forser zouden zijn. "De VVD wilde zelfs 400 miljoen euro bezuinigingen."

Omtzigt zegt open te staan voor het idee dat de journalistiek zoveel mogelijk uitgezonderd moet worden van bezuinigingen. "Wij zullen het als opdracht meegeven aan de regering." Maar hij benadrukt dat het aan de NPO is om die journalistieke opdracht goed uit te voeren want de politiek moet zich 'nooit' met de inhoud bemoeien. "De publieke omroep moet per definitie onafhankelijk zijn, anders heb je er niks aan in een democratische rechtsstaat."

Vet op de botten

BBB-Kamerlid Martin Oostenbrink vindt juist dat de publieke omroep nog 'heel veel vet op de botten' heeft. Het kersverse BBB-Kamerlid vindt dat het omroepbestel toe is aan vernieuwing, met meer focus op informatie, cultuur en educatie.

Journalistiek blijft wat hem betreft belangrijk, maar dat kan volgens BBB samengaan met bezuinigingen, door bijvoorbeeld te snijden in bestuur en minder concurrerende amusementsprogramma's. Nieuwe bezuinigingen wil hij dan ook niet uitsluiten.

Journalistiek voor iedereen

"De publieke omroep is eigenlijk een maatstaf voor een goed functionerende democratische samenleving", zegt hoogleraar journalistiekwetenschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam Irene Costera Meijer. "Journalistiek is belangrijk in het publieke domein, omdat vergelijkend onderzoek heeft aangetoond dat het publieke domein sterker wordt en er een hogere mate van vrijheid is."

Costera Meijer mist vooral nog veel in de plannen. "Hoe moet het met jongeren, of mensen met een biculturele achtergrond die zich niet altijd herkennen in het reguliere nieuws? Dus hoe borg je de kwaliteit van de journalistiek voor iedereen? En hoe ga je dat financieren? Want dat is niet goedkoop." Volgens de hoogleraar moet het daar vooral over gaan: hoe zorg je ervoor dat iedereen toegang heeft tot journalistieke informatie? Niet alleen op tv, radio, maar ook op sociale media.