Artsen slaan vandaag alarm over het gebruik van slaapmiddelen in ons land. Ruim 1,3 miljoen mensen krijgen dit soort medicatie. Voorzitter Peter Vossenberg van de Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde geeft antwoord op 5 vragen hierover.

Slaapmedicatie valt meestal onder de 'benzodiazepines': middelen die een verslavende werking hebben. Voor 2020 nam het gebruik van dit soort medicatie af, maar sindsdien 'is de klad erin gekomen', zo staat in het AD. Peter Vossenberg is een van de artsen die aan de bel trekt.

1. Waar komt de toename in het gebruik van slaapmiddelen vandaan?

"Het is wat speculeren, maar een van de mogelijke verklaringen voor de toename zou corona kunnen zijn", zegt de arts. "Toen zagen we dat het aantal mensen met angst- en slaapklachten toenam."

"Een andere verklaring is dat, als de middelen niet worden voorgeschreven, mensen die via het internet te pakken weten te krijgen."

2. Wat is er erg aan het gebruik van slaapmiddelen?

"Er zijn een paar problemen. Bij langdurig gebruik kan er een afhankelijkheid optreden: een verslaving dus. En als je het langer gebruikt, neemt het effect van de medicatie af. Alleen de minder wenselijke bijwerkingen blijven wel bestaan: dat is dus dat mensen er afhankelijk van worden."

"Bij gebruik van minder dan een paar weken is het risico op verslaving te verwaarlozen. Maar bij langer gebruik neemt dat dus toe. En sommige mensen zijn dan weer gevoeliger voor verslaving dan anderen."

3. Hoe verslavend is het?

"Het precieze verslavingsrisico is lastig in te schatten, omdat niet iedereen bij een arts terechtkomt. Toch is uit Nederlands onderzoek gebleken dat ongeveer 60 tot 70 duizend mensen in ons land verslaafd zijn. Daarnaast is er nog een redelijk groot aantal mensen dat tolerantie heeft opgebouwd: zij hebben dus meer nodig om hetzelfde effect te bereiken."

Vossenberg ziet niet dat slaappillen snel een opstap zijn naar andere verslavende middelen. "We zien eerder het omgekeerde. Dat mensen die al verslaafd zijn aan alcohol, opiaten of opwekkende middelen, door bijkomende slaap- en angstklachten, slaap- en kalmeringstabletten willen gaan gebruiken."

4. Waarom worden slaapmiddelen toch veel voorgeschreven?

"Geen enkele arts zal gelijk een recept voor een jaar uitschrijven", zegt Vossenberg. "Maar ze worden heel veel voorgeschreven en vaak dus ook herhaald."

"Zeker voor slaapproblemen zou een vorm van gedragstherapie gericht op die slaapklachten een goede behandeling zijn. Maar het duurt enige tijd voordat dat aanslaat. Wanneer iemand terecht kan voor die therapie, is ook nog maar de vraag. Op het moment dat iemand bij een arts komt, wil diegene snel geholpen worden. En het slaapmiddel heeft dan direct effect."

5. Wat kan een goede reden zijn om wél slaapmiddelen te gebruiken?

"In de eerste plaats: als je het gaat geven, dan moet het een hele korte tijd worden voorgeschreven en gebruikt. Een reden kan bijvoorbeeld zijn dat iemand iets heel angstaanjagends heeft meegemaakt, waardoor ze ineens slaapproblemen krijgen. Het kan een kortdurend hulpmiddel zijn op dat moment, maar het is vervolgens niet de oplossing voor het probleem."

Want, benadrukt de verslavingsarts, uiteindelijk is dat therapie. "Ook aan het begin van zo'n gedragstherapeutische aanpak kunnen slaapmiddelen even helpen. Dan kan het effect van de medicatie een soort boost geven aan het effect van de therapie. Zo merken mensen meteen in het begin al wat effect op hun slaap."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."