Wat zijn de risico’s van zwemmen in open water, en hoe houd je het veilig? 'Een plas is niet veiliger dan de zee'
Een frisse duik nemen in een recreatieplas of rivier is niet zonder gevaar. Ieder jaar verdrinken in Nederland zo'n honderd mensen in open water, blijkt uit cijfers van het CBS. Hoe kun je veilig zwemmen? Dit moet je weten als je buiten een duik neemt.
In Nederland zijn in 2024 146 mensen om het leven gekomen door verdrinking, meldt statistiekbureau CBS op basis van voorlopige cijfers over doodsoorzaken. Driekwart van die verdrinkingen vond plaats in open water, dus in een recreatieplas, rivier of in de zee. Maar ook in bijvoorbeeld een sloot, vijver, kanaal of gracht. Naar aanleiding van dit nieuws kregen we in de chat vragen binnen over de veiligheid van zwemmen in open water en hoe je jezelf en kinderen goed kunt voorbereiden.
Risico's in open water
"Het zwemmen in buitenwater brengt veel risicofactoren met zich mee", weet Ernst Brokmeier van Reddingsbrigade Nederland. Zeker in vergelijking met een zwembad: "Daar kun je zien waar je zwemt. In buitenwater heb je eigenlijk geen zicht op de diepte van bodem en of er objecten onder water liggen."
Ook kan volgens hem de watertemperatuur verraderlijk zijn. Zo kan het aan de kant veel warmer zijn dan een paar meter verder, vertelt hij. "Je lichaam reageert dan op de plotselinge temperatuurdaling, waardoor je in het water in de problemen kunt komen."
Onderschatting en groepsdruk
Naast de natuurlijke risicofactoren spelen ook psychische factoren een rol, zoals onderschatting van de risico's en groepsdruk. "In de zomer is er geen wind en zie je niet zo snel dat er in een rivier onderwaterstroming aanwezig is", zegt Brokmeier. "Mensen schatten de situatie daardoor verkeerd in, en daar gaat het mis."
Vooral bij mannen tussen de 15 en 35 jaar wordt er rekening mee gehouden dat deze groep sneller in gevaar komt door dit soort psychische factoren, zegt hij.
Wat is verdrinking precies?
Meer toezicht aan de kust
Volgens Brokmeier van de Reddingsbrigade onderschatten mensen de gevaren van een meertje. "Veel mensen kijken met een angstige blik naar de zee en hebben het idee dat het zwemmen in een plas veiliger is. Terwijl de gevaren niet heel anders zijn. Het is dus niet zo dat het een gevaarlijker is dan het ander."
Ook de aanwezigheid van 'lifeguards' heeft invloed op het aantal verdrinkingen in open water, weet Brokmeier. "Zij waarschuwen mensen, of hangen een waarschuwingsvlag op als er risico's zijn", legt hij uit. "Tijdens het hoogseizoen is er wel veel toezicht langs de kust, maar bij de meeste binnenwateren niet."
Zwemvaardigheid daalt
En dan is er nog de zwemvaardigheid. Uit cijfers van het Mulier Instituut blijkt dat het aantal kinderen zonder zwemdiploma tussen 2018 en 2022 is verdubbeld, van 6 naar 13 procent. Brokmeier: "Je zou dus kunnen zeggen dat de zwemvaardigheid op de lange termijn achteruitgaat."
"Vroeger kreeg niet iedereen zwemles, of werd het door ouders of grootouders zelf gegeven", zegt voorzitter Shiva de Winter van de Nederlandse Stichting Water- en Zwemveiligheid (NSWZ). Dat is een van de redenen dat mensen van boven de 60 jaar meer risico lopen op verdrinking.
Niet-zwemculturen
Iets soortgelijks speelt bij mensen van buiten Nederland die hier in de problemen komen, vertelt Brokmeier van de Reddingsbrigade. "We zien dat het aantal arbeidsmigranten, vluchtelingen en toeristen in ons land toeneemt. Dit zijn vaak mensen die afkomstig zijn uit een niet-zwemcultuur en van huis uit niet altijd geleerd hebben om te zwemmen", zegt hij.
Er wordt van alles gedaan om de algemene zwemveiligheid en zwemvaardigheid te verbeteren. Zo heeft de Nederlandse Stichting Water- en Zwemveiligheid een 10 puntenplan opgesteld. "Dat is een plan met concrete voorstellen, zoals het oprichten van een Nationaal Zwemlesfonds, om de zwemveiligheid nog meer onder de aandacht te brengen", vertelt De Winter.
Voorlichting
Er is ook sinds 2020 een Nationaal Plan Zwemveiligheid, vertelt Brokmeier. Dat is een plan van de Nationale Raad Zwemveiligheid en andere samenwerkende partijen, zoals de Reddingsbrigade. "Het Nationaal Plan Zwemveiligheid is een goed voorbeeld van een heel breed pakket als het gaat om het voorlichten van diverse doelgroepen", vertelt Brokmeier.
"Het plan richt zich bijvoorbeeld op het samenwerken met AZC's tot het lobbyen bij gemeenten voor zwemles voor kinderen waarvan de ouders het niet kunnen betalen. Die gemeenten zijn zich steeds meer bewust van hun rol in het voorlichten over zwemmen en zoeken naar oplossingen zoals naschoolse zwemlessen en financiële steun voor mensen die dat nodig hebben."
Blijven oefenen
Maar als kind zwemlessen krijgen is niet genoeg. Het is belangrijk dat mensen hun zwemvaardigheden blijven oefenen, benadrukt De Winter. "Dat is een van de andere redenen waarom 60-plussers meer risico lopen op verdrinking. Zij hebben vaak al jaren niet gezwommen."
"Zwemvaardigheden glijden weg als je niet blijft oefenen. En in het zwembad leer je veel vaardigheden, maar het is totaal anders in het buitenwater, waar je bijvoorbeeld te maken hebt met stromingen", zegt hij.
Informeren
De risico's bij zwemmen in open water zijn lang niet bij iedereen bekend. Daarom is communicatie hierover erg belangrijk, benadrukt Brokmeier. "Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan een ballenlijn die aangeeft tot welke plek je veilig kunt zwemmen en de indeling van verschillende waterzones waarbij je kunt zien waar je wel of niet mag varen of zwemmen", legt Buis uit.
"Daarnaast kun je op verschillende stranden de Blauwe Vlag vinden. Dat is een kwaliteitssymbool met een QR-code die leidt naar de website waar je meer kunt lezen over de veiligheid en waterkwaliteit van het strand. Ook kun je zelf op de website zwemwater.nl controleren welke zwemplekken in Nederland officieel zijn aangewezen als veilige zwemlocaties."
Elke persoon die leert zwemmen, is een stap vooruit
"Na de zomer verdwijnen zwemlessen naar de achtergrond", zegt De Winter. "En dan worden de nieuwe verdrinkingscijfers weer bekend, terwijl het dan te laat is. We pleiten voor vroegtijdige aandacht en inzet van middelen. Je voorkomt nooit alle verdrinkingen, maar elke persoon die wél leert zwemmen, is een stap vooruit. Alles wat daaraan bijdraagt, is winst", zegt De Winter.
"Bij het zwemmen in buitenwater is het vooral belangrijk dat je veilig het water ingaat. Zorg er daarom voor dat er altijd iemand is die je in de gaten houdt als je gaat zwemmen", benadrukt Brokmeier tot slot.