Hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Leiden André Gerrits geeft antwoord op jullie vragen.

1. Wat zijn de taken van ambassadeurs in Nederland?

In feite doen ze in de kern allemaal hetzelfde, zegt Gerrits. "Het behartigen van de belangen van hun eigen staat. Dat kan gaan om politieke belangen of om economische relaties. Zo zijn er landen die bijvoorbeeld toegang willen tot de Nederlandse markt of willen dat het bedrijfsleven uit hun eigen land gaat investeren in het land waar de ambassadeur gevestigd is. Daar moeten afspraken over worden gemaakt. Uiteindelijk houdt de ambassadeur in de gaten of die afspraken worden nageleefd."

Politieke belangen kunnen over van alles gaan, vervolgt Gerrits. "Via buitenlandse ambassadeurs kan Nederland bijvoorbeeld zijn ongenoegen uiten over bepaalde internationale kwesties. Daarnaast hebben veel ambassades ook een militair attaché, die kijkt naar militaire ontwikkelingen en wellicht de mogelijkheid tot samenwerking.

Maar ook hebben ambassades een consulaat, daar wordt vooral naar papierwerk gekeken, zoals visa om landen over en weer te bezoeken. Dus wat de precieze taken zijn, ligt eraan welke functie iemand precies bekleedt binnen zo'n diplomatiek geheel."

Dus eigenlijk kun je een ambassadeur het beste zien als een intermediar, vervolgt Gerrits. "Oftewel een tussenpersoon tussen het land waar die zit en het land waar die vandaan komt."

2. Mogen bezoekers van ambassades onaangekondigd komen?

De Nederlandse overheid gaat uiteindelijk over wie er Nederland binnenkomt, legt Gerrits uit. "Dus ook als het gasten van de ambassade zijn, zullen ze toch de gebruikelijke procedures moeten volgen. Dan kan het Nederlandse consulaat in een desbetreffend land vervolgens bepalen of er wel of geen visum wordt verstrekt."

Het is wel een ander verhaal als een land diplomatiek personeel naar Nederland wil sturen, vervolgt Gerrits. "Daar heeft het ontvangende land niet heel veel over te zeggen. Daar gaat de ambassade, of het ministerie van Buitenlandse Zaken uit het land waar het diplomatieke personeel vandaan komt, weer over."

"Alleen in uitzonderlijke gevallen, dus als we reden hebben om te veronderstellen dat mensen die hier op een diplomatiek paspoort heenkomen, eigenlijk iets anders gaan doen dan diplomatieke belangen behartigen, kunnen ze worden tegenhouden of worden uitgezet. Dat kan bijvoorbeeld als het aannemelijk is dat iemand hierheen is gekomen voor spionage."

Diplomatiek personeel uitzetten kan ook een gevolg zijn van protest tegen het gedrag van staten, zegt Gerrits. "Bijvoorbeeld bij agressief oorlogsgedrag. Het grote nadeel daarvan is dat het land waarbij dat gebeurt ongetwijfeld vergelijkbare maatregelen treft. Dat leidt er nu bijvoorbeeld toe dat er nog maar heel weinig mensen werkzaam zijn in de Russische ambassade in Den Haag, maar ook in Nederlandse ambassade in Moskou."

3. Moeten buitenlandse ambassadeurs, buiten de ambassade, zich aan de Nederlandse wet- en regelgeving houden?

Gerrits: "In principe wel, maar als ze het niet doen, dan kan de Nederlandse overheid daar niet veel aan doen. Diplomaten genieten namelijk immuniteit. Dat betekent dat diplomatiek personeel niet onder het recht of de regels van het ontvangende land valt. Daarom kunnen ze niet juridisch vervolgd worden."

"Dus als een ambassadeur iemand op zijn neus slaat, kan hij wel het land worden uitgezet, maar niet worden vervolgd. Dat geldt bijvoorbeeld ook bij verkeersregels. Die kunnen overtreden worden, zonder dat het ontvangende land daar iets aan kan doen."

Dat klinkt misschien gek, maar als die immuniteit er niet zo zou zijn, dan is diplomatiek personeel op allerlei manieren te straffen door het ontvangende land, zegt Gerrits. "Met andere woorden: immuniteit is ervoor bedoeld dat de mensen waar je het politiek mee oneens bent, niet op oneigenlijke gronden kunt oppakken."

4. Waarom zijn diplomaten óók onschendbaar als het gaat om civiel- en strafrechtelijke zaken?

Omdat landen dan weten dat hun diplomatieke personeel - dat gevestigd is in landen waar ze het niet goed mee kunnen vinden - ook met rust gelaten wordt, zegt Gerrits. "Als er dus er geen immuniteit zou gelden, dan is dat diplomatiek personeel als het ware overgeleverd aan vreemde overheden, die kunnen dan doen wat ze willen."

Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat Nederlandse ambassadeurs opgepakt kunnen worden in Saudi-Arabië als ze alcohol op straat drinken, legt Gerrits uit. "Niet dat het Nederlands diplomatiek personeel door hun immuniteit nu biertjes op straat opentrekt: dat zou de goede relaties met Saudi-Arabië ondermijnen."

Kortom, in de praktijk is het meestal zo dat diplomatiek personeel zich zoveel mogelijk aan de regels houdt, weet Gerrits. "Die immuniteit is geen vrijbrief om je te misdragen, het is eerder een beschermingsmechanisme."

Al die regels zijn vastgelegd in de Weense Conventie, zegt Gerrits. "Daar staat precies in wat diplomatiek personeel wel en niet mag doen, wat de verantwoordelijkheden zijn van diplomaten, maar ook wat de verantwoordelijkheden zijn van de ontvangende landen."

5. Waarom worden ambassadeurs soms 'op het matje geroepen', en heeft dat nut?

Gerrits: "'Op het matje roepen' klinkt wat onschuldiger dan dat het is. In feite wordt iemand ontboden. Dat is een van de zwaarste maatregelen die je kunt nemen als regering. Het betekent namelijk dat de Nederlandse regering hele zwaarwegende redenen heeft om zijn ongenoegen te uiten over bepaalde (internationale) gedragingen."

Demissionair minister Hanke Bruins Slot (Buitenlandse Zaken, CDA) heeft zondag de ambassadeur van Iran ontboden op haar ministerie. Slot schrijft op X dat ze dit heeft besloten om onze veroordeling over de gevaarlijke Iraanse aanval op Israël afgelopen nacht over te brengen.

Gerrits: "Als deze maatregel wordt genomen, gaat de Nederlandse regering er vanuit dat de buitenlandse ambassadeur ons ongenoegen overbrengt naar zijn eigen autoriteiten. Of de regering in kwestie zich daar iets van aantrekt, dat weet je nooit: dat varieert per land en per kwestie."