Waarom moet er een hamer of kniptang in? Jullie vragen over het gebruik van een noodpakket beantwoord

Jullie vragen worden beantwoord door wetenschapper Jori Kalkman van de Nederlandse Defensie Academie en de Wageningen Universiteit, en door oprichter Marlous Bak van de SurvivalKit Academy.

1. Waarom adviseert de overheid alleen een noodpakket, terwijl bedrijven er winst op maken en er geen toezicht is op kwaliteit en inhoud?

"Dat is een kritische vraag die ik zelf ook heb", zegt Kalkman. Hij ziet de nadruk op noodpakketten vooral als een startpunt voor een bredere bewustwordingscampagne. "Het risicobewustzijn in Nederland is eigenlijk vrij laag. Dat komt doordat we gelukkig zelden grote crises of rampen meemaken, en omdat er als er iets gebeurt meestal binnen tien minuten iemand op de stoep staat om te helpen."

Volgens Kalkman neemt de kans op langdurige crises of verstoringen echter toe. "Het is belangrijk dat mensen in ieder geval zelf hebben nagedacht over: wat betekent zo'n situatie voor mij en mijn omgeving, en hoe ga ik mezelf redden?"

De wetenschapper vindt de nadruk op noodpakketten te beperkt. "Uit veel wetenschappelijk onderzoek blijkt dat niet het noodpakket je overlevingskansen in een ramp of crisis het meest vergroot, maar juist de kracht van je sociale netwerk. Het gaat erom of er mensen in je buurt zijn op wie je kunt terugvallen, die naar je omkijken en je komen helpen."

2. Zou het niet beter zijn als de overheid via de gemeenten zorgt dat alle huishoudens beschikken over een gecontroleerd en volledig noodpakket?

"De verantwoordelijkheid ligt op dit moment bij de gemeenten en de veiligheidsregio's", legt Bak uit. "Er zijn gemeenten die nog helemaal niets doen, terwijl andere gemeenten zoals Utrecht, Barneveld en Wijchen bijvoorbeeld heel graag de pilot voor de noodsteunpunten willen aanpakken, en trainingen aan inwoners faciliteren."

Kalkman ziet dat gemeenten steeds vaker aandacht besteden aan crisisvoorbereiding. "Het gaat niet alleen om noodpakketten, maar ook om het versterken van sociale netwerken en het omkijken naar elkaar", legt hij uit.

Volgens hem speelt ook geld een grote rol. "De overheid stelt maar beperkt budget beschikbaar voor crisisbeheersing en rampenbestrijding. Dat gaat vooral naar hulpdiensten, veiligheidsregio's en naar dit soort informatiecampagnes." Volgens hem is het ook belangrijk om ervoor te zorgen dat de hulpdiensten genoeg capaciteit hebben. "Een noodpakket is maar bij een beperkt aantal rampen echt van waarde. Als je een week in een overstroomd huis zit of te maken hebt met een grote natuurbrand, heb je meer aan een sterk netwerk in je buurt dan aan een doos met spullen."

Hij verwijst naar wetenschappelijk onderzoek. "Daarin is gekeken welke regio's de grootste overlevingskans hebben bij een ramp die meerdere steden of gebieden raakt. Een van de belangrijkste bevindingen is dat plekken met het sterkste sociale netwerk de beste overlevingskansen hebben. Noodpakketten maken daarin niet bijzonder veel verschil."

3. Ik mis in de aandacht voor een noodpakket dat je wel blikken soep of groente in huis kunt halen, maar als je elektrisch kookt kun je het nog niet warm maken. Hoe zit dat?

Op de website Denkvooruit van de Rijksoverheid is er een lijst samengesteld met wat er in je noodpakket moet. Zo staat er wel houdbaar voedsel zoals eten in blik in het rijtje, maar niet hoe je dat moet opwarmen wanneer de stroom uitvalt en je een elektrische kookplaat hebt. "Wij adviseren daarom een kleine gasbrander in je noodpakket op te nemen", zegt Bak. "Zet een pannetje op en verwarm daarin je eten."

Ze benadrukt dat je nooit rechtstreeks uit het blik moet verwarmen. "Als je een blik verhit, kunnen er giftige stoffen vrijkomen. Een gedeukt blik kan al schadelijke stoffen afgeven. Mijn man heeft 12 jaar bij Defensie gezeten en heeft het wel altijd zo gedaan; hij leeft nog steeds." Toch blijft ze bij haar advies.

"Laten we uitgaan van het meest gezonde scenario. Je gaat er heus niet in één keer dood aan, maar als het anders kan: gebruik een pannetje. En als het echt niet anders kan; nood breekt wet - dan moet je gewoon doen wat nodig is."

4. Ik heb een kleine portemonnee, maar wil graag een noodpakket aanschaffen, wat zijn mijn opties?

Je ziet noodpakketten voor honderden euro's te koop staan, en ook Bak kocht er ooit één. "Zo zijn wij begonnen: ik kocht een noodpakket voor honderden euro's, maar had geen idee hoe ik het moest gebruiken. Toen we ons daarin gingen verdiepen, zagen we dat er veel goedkopere alternatieven zijn."

Volgens haar is het vooral belangrijk om te bedenken wat echt cruciaal is in een noodsituatie. "Met een waterfilter kun je eindeloos water zuiveren en bijna overal water winnen. Daarnaast zijn aanstekers om vuur te maken, aluminiumdekens om warm te blijven, een EHBO-kit en een radio handig."

Bak benadrukt dat je kritisch moet blijven. "Op sommige websites kosten noodpakketten tussen de 150 en 300 euro. Ik denk dat veel mensen dat op dit moment niet kunnen betalen. Terwijl complete pakketten ook vanaf 100 euro te vinden zijn, maar dan moet je goed zoeken en kritisch kijken naar wat er in zit."

5. In het overzicht van een noodpakket staan 'hamer, zaag en kniptang'. Wat moet ik daarmee doen?

"Ja, dat advies zorgt bij mensen voor verwarring. Wij adviseren bijvoorbeeld ook eerder een multitool", zegt noodpakkettenverkoopster Bak. Een multitool is een veelzijdig stuk gereedschap met verschillende functies. Een hamer zou handig zijn tijdens een instorting, legt Bak uit. "Als je de weg vrij zou moeten maken. Maar de meeste huis- en tuinhamers zijn daar al niet geschikt voor", zegt ze. Een kniptang zou volgens haar handig zijn om iets door te knippen, denk aan gaas of een heg.

"Wat je ziet dat in dit soort scenario's als mensen zich willen gaan voorbereiden is dat je het zo gek kan maken als je zelf wil." Ze benadrukt dat het op het moment van een noodsituatie zelf handiger is om compacte spullen te hebben. "Het is natuurlijk heel raar als jij met een hele gereedschapskist gaat rondzeulen om dingen te kunnen doen die wellicht niet nodig zijn. Je moet zelf denken wat is praktisch en handzaam."

6. Hoe zorgt de overheid ervoor dat mensen met weinig geld, of mensen die afhankelijk zijn van zorg van anderen, niet buiten de boot vallen bij noodvoorbereiding?

"Dit is het paradoxale van het noodpakket", zegt Kalkman. "Juist de mensen die het hardst geraakt worden door rampen en crises, hebben vaak het minste geld om een noodpakket aan te schaffen. De groepen die het het meest nodig hebben, zullen het minst snel iets in huis hebben."

Volgens hem laten onderzoeken duidelijk zien dat bepaalde groepen in de samenleving kwetsbaarder zijn en harder worden getroffen. "Dan gaat het om mensen met weinig financiële middelen, vrouwen vaker dan mannen, en mensen met een migratieachtergrond."

Kalkman benadrukt dat de overheid hierin een belangrijke verantwoordelijkheid heeft. "De overheid kan niet zeggen: 'We hebben iedereen opgeroepen een noodpakket in huis te halen, dus nu kunnen we minder uitgeven aan hulpdiensten'." Hij vindt dat de overheid moet investeren in manieren om kwetsbare groepen weerbaarder en veerkrachtiger te maken. "Zorg dat er lokaal iets wordt georganiseerd waardoor mensen naar elkaar omkijken. Sommige gemeenten zijn daar al mee bezig; zij proberen in te zetten op samenredzaamheid in plaats van zelfredzaamheid."

Zijn oproep is duidelijk. "Organiseer als overheid plekken en momenten waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en samen kunnen nadenken over dit soort situaties. Laat mensen ook een verantwoordelijkheid voelen om een ramp of crisis samen met hun buren of hun wijk door te komen. En zorg dat inwoners weten bij wie ze kunnen aankloppen in hun directe omgeving als het misgaat."

7. Moet noodvoorbereiding niet gezien worden als een gezamenlijke taak in plaats van eigen verantwoordelijkheid?

Bak benadrukt hoe belangrijk het is om noodsituaties samen aan te pakken. "Hoe socialer je met elkaar bent, hoe sterker je staat", zegt ze. Tegelijkertijd merkt ze tijdens haar trainingen ook een groeiende terughoudendheid. "Steeds vaker hoor ik mensen zeggen: 'Ik ga niet vertellen dat ik goed ben voorbereid, want straks staan ze allemaal bij mij op de stoep.' Dat is heel kenmerkend voor hoe sommige mensen er tegenwoordig in staan."

Ze benadrukt dat het belangrijk is om eens in gesprek te gaan met je buren. "Overleven doe je niet alleen, wat jij niet hebt heeft je buurman misschien wel en andersom. Je moet elkaar ook een beetje helpen."

Kalkman herkent deze houding. "Veel mensen zeggen nu dat je bent opgeroepen om een noodpakket in huis te halen en dat je dus weet dat je dat moet doen. En als jij het niet hebt gedaan, dan heb je pech, is dan de gedachte." Die houding verbaast hem. "Het laat zien dat een noodpakket sterk aanspreekt tot het individu, het zegt dat je je moet voorbereiden om jezelf te redden terwijl dat eigenlijk niet is wat je als overheid wil aanspreken", legt hij uit.