Waarom hebben India en Pakistan zoveel moeite om dit op te lossen? En andere vragen over het conflict in Kasjmir beantwoord

Jullie vragen worden beantwoord door terrorisme-expert en voormalig directeur van het International Centre for Counter-Terrorism (ICCT) in Den Haag Peter Knoope, en India-expert bij het Haagsch Instituut GeopolitiekNu (HIG) Rajeev Lachmipersad.

1. Wie heeft het conflict eigenlijk veroorzaakt?

Volgens de experts is het belangrijk om dit conflict vanuit twee kanten te belichten: vanuit het Pakistaanse perspectief, maar ook vanuit het perspectief van India. Als je het puur hebt over de spanningen tussen Pakistan en India, dan gaan die eigenlijk terug naar het jaar 1947, begint Knoope. "In dat jaar vertrokken de Britten uit India en werd het land onafhankelijk. In de aanloop naar die onafhankelijkheid, rees de vraag: hoe gaan moslims en hindoes in dit land samenwonen?"

Volgens hem waren sommige moslims voorstander van het bij elkaar houden van Brits-Indië, waar Pakistan en Bangladesh toen nog bij hoorden. "Er was volgens hen maar één India", zegt hij. "Anderen waren voorstander van een apart land voor moslims en een apart land voor hindoes. Dit kwam vanuit de gedachte dat de minderheid van de moslims misschien niet veilig zou zijn en geen gelijkwaardige positie zou krijgen binnen India."

En dat heeft er uiteindelijk toe geleid dat het toenmalig Brits-India dus is opgedeeld in een staat met een moslimmeerderheid - Pakistan - en een meer seculiere Hindoe-staat - India, legt Knoope uit.

Pakistan bestond vroeger uit West-Pakistan en Oost-Pakistan, gaat hij verder. "Bangladesh was Oost-Pakistan. Dat is later een onafhankelijk land geworden." In 1947 trokken veel hindoes weg uit Pakistan naar India, en veel moslims gingen juist van India naar Pakistan en Bangladesh.

"Die volksverhuizing van miljoenen mensen heeft geleid tot een enorme clash, moorden en honderdduizenden slachtoffers. Een enorme wond waar India en Pakistan mee leven", vertelt Knoope.

Volgens de terrorisme-expert is hiermee het jarenlange conflict nog niet helemaal uitgelegd. "Elk deel van India moest op dat moment beslissen of ze liever bij India of Pakistan hoorden. India kende toen verschillende rijken, waar lokale machthebbers nog de baas waren. Toen is door de leider van Kajhmir besloten om zich aan te sluiten bij India, terwijl de meerderheid van de bevolking in Kasjmir eigenlijk moslim is."

"De leider had de hulp nodig van de nieuwe Indiase regering, omdat er een opstand was in Kasjmir", legt hij uit. "Toen heeft hij zich aangesloten bij India om die assistentie uit India te kunnen krijgen. Dat was dus tegen de wil van de bevolking, in zekere zin. Dat is na 1947 dus nooit opgelost."

2. Heeft het conflict te maken met geloof?

Er zit inderdaad een groot geloofselement in, maar ook hier moet je dus kijken naar beide perspectieven, zegt geopolitiek analist Lachmipersad. "Pakistan vindt dat Kasjmir bij hen hoort, omdat de meerderheid moslim is. De staat Pakistan is opgericht met de islam als religieuze basis. India heeft daarentegen gekozen voor secularisme als basis." Dat is de overtuiging dat religie en geloof geen invloed mogen uitoefenen op de staat.

Volgens hem ziet India zichzelf in de kern niet als een staat voor hindoes. "Na de splitsing van het land bleef een heel groot deel van de moslims in India. Daarom zien zij het niet als een gevecht tussen hindoes en moslims. Sterker nog: in het Indiase leger vecht een flink aantal moslims mee. Ook in Kasjmir, dat eind april werd opgeschrikt door een terreuraanslag op toeristen, gingen moslim-demonstranten de straat op", weet hij.

"Nu speelt religie in dit deel van de wereld een enorme rol. Mensen zijn heel religieus. Dus religie is een heel belangrijk onderdeel van de identiteit. Maar er zijn verschillende bewegingen van militante organisaties die verschillende agenda's hebben", vult Knoope aan.

"Een van de organisaties heeft eind april een aanslag gepleegd. Daarbij zijn 26 toeristen vermoord door een terroristische organisatie. India beweert dat die terroristische organisatie door de Pakistaanse overheid, dan wel het Pakistaanse leger, zou worden gesteund. Pakistan ontkent dat. Dus zijn een aantal van de acties van India een reactie op die terroristische aanslag", zegt de terrorisme-expert.

3. Zijn er financiële belangen in het geding?

Lachmipersad: "Het conflict in Kasjmir heeft vooral te maken met geopolitieke belangen. Zo zijn er verschillende soorten grondstoffen te vinden in Kasjmir." Daarnaast ligt de regio volgens hem strategisch, met uitzicht op Pakistan en de hoofdstad Islamabad. "En tegelijkertijd heb je relatief snel toegang tot New Delhi, de hoofdstad van India. Vanuit veiligheidsbelang is het goed om dat gebied in bezit te hebben."

"Een tweede punt is toegang tot water", weet de geopolitiek analist. "Veel van de rivieren gaan vanuit Kasjmir naar Pakistan en India. Water wordt een steeds belangrijker punt in de toekomst, omdat er schaarste ontstaat."

Ook is de betwiste regio een belangrijk handelsverbinding voor beide landen, gaat hij verder. "China wil graag via Pakistan toegang tot de Indische Oceaan. Deze landen zijn elkaars bondgenoten. China heeft samen met Pakistan een weg gebouwd door Kasjmir om de landen met elkaar te verbinden."

"Omgekeerd wil India - de rivaal van China - direct toegang tot Centraal-Azië, maar ook hier ligt Kasjmir weer tussenin", zegt Lachmipersad. "India is nu bezig om via een zeeroute in Iran in Centraal-Azië te komen. Daarom zullen beide landen niet zomaar snel opgeven."

4. Waarom hebben India en Pakistan zoveel moeite om dit conflict op te lossen?

Volgens Knoope is het probleem dat beide land gelijk hebben. "Met de handtekening die door de toenmalige leider van Kasjmir in 1947 is gezet kan India op juridische grond een claim maken op de regio als onderdeel van India. En de Pakistanen vinden van begin af aan dat de regio onderdeel is van Pakistan, omdat de meerderheid moslim is."

"Het gebrek aan overleg daarover en het gebrek aan bereidheid om daar een oplossing voor te vinden, gaat al 80 jaar terug", legt hij uit. "Er zijn een aantal oorlogen gevoerd over dit conflict beide partijen houden vast aan hun eigen standpunt. Bovendien zijn de landen ook niet heel erg bereid om bemiddeling op te roepen van anderen. Die situatie is eerder verhard dan verminderd."

Dat India geen vredesbesprekingen en bemiddeling van andere landen wil, heeft volgens geopolitiek analist Lachmipersad te maken met het verleden. "In totaal zijn er zeven belangrijke vredesbesprekingen geweest tussen India en Pakistan. Bij vele van deze besprekingen kreeg India daarna te maken met terreuraanvallen door groepen uit Pakistan."

"Ook heerst er in India het beeld dat vredesbesprekingen pas mogelijk zijn als Pakistan stopt met het gebruiken van terrorisme als middel om druk te zetten op India en om geweld aan te wakkeren", gaat Lachmipersad verder. "India ziet Pakistan als een staat die in de praktijk gerund wordt door een militaire junta die geen belang heeft bij vrede met India. Bemiddeling ziet India nu daarom als diplomatieke afleiding."

In 2019 trok de huidige premier van India, Narendra Modi, de autonome status van Kasjmir in. Dit besluit heeft volgens Knoope de spanningen tussen India en Pakistan alleen maar doen toenemen. De regering van Modi wil van India een hindoe-nationalistische staat maken.

"Kasjmir had een specifieke federale status in de staat India. Dit was vastgelegd in de grondwet. Door deze wijziging werd het gebied een regulier onderdeel van India. Pakistan beschouwt dit als een eenzijdige beslissing over een gebied waar zij een claim op hebben."

5. Hoe groot is de kans op een kernoorlog nou echt?

Die kans is klein, denken beide experts. "Die twee landen liggen zo dicht bij elkaar dat Pakistan slachtoffer is als er een kernbom valt in India, en andersom. Dus het bewust inzetten van kernwapens lijkt heel ver weg", zegt Knoope.

"Maar op het moment dat je bommen gaat gooien naar elkaars militaire doelen bestaat er natuurlijk risico dat je, al dan niet per ongeluk, kernwapens tot ontploffing brengt. Al helemaal als je weinig informatie hebt over elkaars opslagplaatsen en militaire installaties."

6. Gaat Nederland zich mengen in dit conflict?

Daar ziet zowel Knoope als Lachmipersad geen aanleiding voor op dit moment. Knoope: "Saudi-Arabië, Turkije, de VS en het VK hebben geprobeerd om beide partijen aan tafel te krijgen en te bemiddelen. Er is op dit moment geen duidelijke rol voor Nederland."

Volgens Lachmipersad ligt onze focus nu vooral op de oorlog in Oekraïne en die in Gaza. "Bovendien hebben we als Nederland niet genoeg diplomatiek kapitaal. Dus zelfs al zouden we het willen, dan zou het niet kunnen."