In Brussel staan elke ochtend tientallen mannen in de rij. Ze vragen asiel aan en hopen op een slaapplek, maar die krijgen ze niet. De situatie in België is nu zo ernstig dat Nederland geen mannen meer mag terugsturen van de rechter.
"Het is zeker niet iets om trots op te zijn." Thomas Willekens van Vluchtelingenwerk Vlaanderen is duidelijk over de uitspraak van de hoogste Nederlandse rechter. Die bepaalde dat Nederland voorlopig geen mannelijke asielzoekers meer mag terugsturen naar België, omdat de opvang daar onder de maat is en mensenrechten in het geding zijn.
Voor mannen geen slaapplek
Elke doordeweekse ochtend kunnen mensen die net zijn aangekomen in België zich melden voor asiel. Dat gebeurt bij het aanmeldcentrum in het centrum van Brussel. Er zijn twee rijen: één voor vrouwen, kinderen en gezinnen, en één voor alleenstaande mannen. Zodra ze binnen zijn, mogen ze hun asielaanvraag indienen, maar dat betekent niet dat ze ook een slaapplek krijgen.
Al lange tijd biedt België geen opvang meer aan alleenstaande mannen, vanwege een tekort aan plekken. Na het indienen van hun aanvraag komen de mannen vaak direct weer naar buiten, zónder een plek om te overnachten.
Een folder mee
Ze krijgen een folder mee, vertelt Willekens: "Op die folder, die in meerdere talen beschikbaar is, staat letterlijk: 'Wegens de verzadiging van het opvangnetwerk kan Fedasil momenteel niet aan iedereen een opvangplaats garanderen. U kan wel uw asielaanvraag indienen, daarna wordt u naar de uitgang begeleid. Punt.'"
Volgens Willekens is dat de enige informatie die de Belgische overheid op dat moment meegeeft. "Daarna is het aan NGO's om hen op te vangen: wij proberen mensen te helpen aan een advocaat, aan kleding, aan voedsel."
'Geen enkel land wil ons hebben'
Volgens de regering zijn de 35.000 beschikbare opvangplaatsen in België volledig bezet. Vrouwen en kinderen krijgen daarbij voorrang. Naar schatting is er daarom voor ongeveer 1.800 alleenstaande mannen nu geen opvang beschikbaar.
"Ik heb geen plek om te slapen en slaap op straat", zegt een asielzoeker uit Egypte. Hij zit samen met een vriend voor het aanmeldcentrum. "Ik wil gewoon asiel aanvragen", zegt een van hen. "Ik ben moe. Ik ben in allerlei landen geweest en geen enkel land wil ons hebben."
Info
Wanneer mag een land een asielzoeker terugsturen?
Europese landen hebben in het Dublin-verdrag met elkaar afgesproken dat het eerste land waar een vluchteling aankomt verantwoordelijk is voor de opvang tijdens de asielaanvraag. Vraagt iemand eerst asiel aan in België en daarna in Nederland, dan mag Nederland die persoon terugsturen naar België.
Vorig jaar waren er 490 asielzoekers in Nederland die op basis van het Dublin-verdrag terug moesten naar België. 80 asielzoekers zijn ook daadwerkelijk teruggestuurd.
Buiten slapen
Audrian en Naveen zijn ook naar België gevlucht. Allebei zijn ze bij het informatiepunt van Vluchtelingenwerk Vlaanderen om te kijken wat hun mogelijkheden zijn voor een slaapplek. "Als ik wat geld heb, slaap ik in een hostel en als het goed weer is, slaap ik buiten", zegt Audrian. Hij komt uit Kameroen en is nu een aantal weken in Brussel.
Naveen is er pas sinds een paar dagen. Hij was hiervoor in Griekenland, maar zegt zich door zijn geaardheid niet veilig te voelen in het opvangkamp daar. Hij heeft te horen gekregen dat hij geen plek krijgt in de Belgische opvang, omdat in Griekenland asiel aanvroeg.
Aantal asielaanvragen stabiel
Volgens Thomas Willekens zijn de meeste vluchtelingen zich bewust van het feit dat er geen opvang voor hen is: "Als de mannen hier toekomen, denk ik wel dat ze al op de hoogte zijn van het gebrek aan opvangplaatsen. En toch vragen ze asiel aan, wetende dat ze drie tot vier maanden op straat moeten slapen."
In cijfers van hulporganisaties is ook geen duidelijke afname te zien van het aantal asielaanvragen in België. "Het aantal aankomsten blijft maand na maand vrij stabiel", zegt Tom Devriendt van hulporganisatie Caritas. "We hebben het over zo'n 3000 per maand. Vorig jaar was dat zo, en 2 jaar geleden ook."
Afschrikkend effect
Over de intentie van het opvangbeleid doet hij geen harde uitspraken, maar: "Dat het beleid een afschrikkend effect zou moeten hebben, lijkt mij niet uitgesloten. Dat ga je niet horen uit de mond van de minister van Asiel en Migratie, maar we kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat dit past binnen het strengste migratiebeleid ooit, waar de huidige regering zich mee wil profileren."
Het is volgens hem een bewuste keuze van de Belgische regering. De hoogste Nederlandse rechter, de Raad van State, sprak over 'een systeemfalen' en 'een zekere vorm van onverschilligheid bij de Belgische regering'.
'Dit is een beleidskeuze'
"Ik denk dat het begrip systeemfalen iets verbergt", zegt Devriendt. "Namelijk dat dit niet gaat over ontvallen van het systeem. Dit gaat over een beleidskeuze. Namelijk: 'We hebben 35000 opvangplaatsen, we gaan er niet meer bij maken'. Vorig jaar waren er nog 38.000 opvangplaatsen, 10 jaar geleden nog meer", vertelt hij.
"Het is een pijnlijke vaststelling dat we als Belgen er niet in slagen om mensen te geven waar ze recht op hebben", verzucht de hulpverlener.
Breder Europees effect?
De situatie in België is voor de Nederlandse rechter dus genoeg reden om uitzetting te verbieden. Of andere landen het Nederlandse voorbeeld gaan volgen, is nog onduidelijk. "We zullen zien wat het effect is", zegt Devriendt. "Het lijkt me niet uitgesloten. Of andere buurlanden zoals Frankrijk, Duitsland of Engeland ook gaan schuiven, dat zullen we moeten zien."
Ook noemt hij het risico op een domino-effect van de Belgische situatie: "Als meerdere landen hun opvang voor bepaalde groepen beperken, kan dat gevolgen hebben voor het hele Europese systeem." Ook asielzoekers zijn daar bang voor. "We hopen echt dat België, omdat het een land van mensenrechten is, het goede voorbeeld zal blijven geven", zegt Audrian uit Kameroen. "Want als België dat niet doet, ben ik bang dat ook andere landen in het extreme zullen vervallen. Dat is één van mijn angsten."