Wat gaat Geert Wilders doen? 5 vragen aan politiek commentator Joost Vullings over het asieldebat

Het Kamerdebat gaat over de 'asielnoodmaatregelenwet' en de invoering van het tweestatusstelsel voor asielzoekers. In de wetten staat onder meer dat permanente verblijfsvergunningen worden afgeschaft, gezinshereniging wordt beperkt en dat er onderscheid wordt gemaakt tussen mensen die vluchten voor oorlog en geweld en voor persoonlijke vervolging. Die eerste groep - de grootste - krijgt minder rechten.

1. Het kabinet is gevallen, waarom wil de Kamer de asielwetten toch nog behandelen?

"De meerderheid van de Kamer ziet asielbeleid als de grote opdracht van deze tijd", zegt politiek commentator Vullings. "Bij de oude coalitiepartijen, maar ook daarbuiten, wordt asiel gezien als een probleem dat ze niet kunnen laten liggen, ondanks dat het kabinet demissionair is."

De aankomende verkiezingen spelen hier een grote rol in, denkt hij. "De drie partijen die nog in het kabinet zitten, VVD, NSC en BBB, willen laten zien dat ze alsnog wat voor elkaar kunnen krijgen. Nu is toch het beeld, en dat klopt ook, dat het kabinet niets of nauwelijks iets voor elkaar gekregen heeft. Het beperken van migratie was de hoofdreden van deze politieke samenwerking, dus dan wil je natuurlijk graag met een succes de verkiezingen in."

2. De wetten kwamen van PVV-minister Faber, wat is de houding van die partij, nu zij weg is?

Tijdens het debat zullen alle ogen op de PVV gericht zijn, denkt Vullings. "Dit debat draait om de vraag: wat gaat Geert Wilders doen? Als het kabinet niet was gevallen, was er sowieso een meerderheid geweest in de Tweede Kamer. Wilders heeft altijd gezegd dat de wetten niet gewijzigd mochten worden, maar ze moeten wel door beide Kamers aangenomen worden."

Maar zonder wijzigingen maken de wetten volgens hem geen kans. "CDA en SGP hebben gezegd: 'Wij staan zeer sympathiek tegenover deze wetten, maar willen wel een aantal punten veranderd zien. Die amendementen zullen worden ingediend en om ervoor te zorgen dat de wetten door de Eerste Kamer komen moet je daar eigenlijk mee akkoord gaan. De drie overgebleven coalitiepartijen zullen denken: als dit nodig is, doen we dat gewoon."

De vraag is dan ook wat Wilders gaat doen, legt de politiek commentator uit. "Zegt hij: 'Ik vind het belangrijk dat de wetten het halen, ondanks dat ze gewijzigd zijn.' Of zegt hij: 'Slappe hap, hier heb ik geen zin in, ik steun het niet meer.' In dat laatste geval heb je ook geen meerderheid meer in de Tweede Kamer."

Op zijn X-account laat de PVV-leider in ieder geval niet een meewerkende houding zien, vertelt Vullings. "Ik ben geneigd te denken dat hij weer voor de confrontatie gaat en de wetten gaat wegstemmen. Het is een dilemma voor hem, maar het gaat erom hoe hij het aan zijn achterban kan verkopen. Misschien zeggen zijn kiezers: 'Heel goed, wij willen ook geen 'slappe hap'.' Maar andere partijen kunnen dan zeggen: 'Je staat voor strenger asielbeleid, die twee wetten liggen er en dan stem je ze weg.'"

3. Kunnen de wetten nog voor de Tweede Kamerverkiezingen worden aangenomen?

Technisch gezien wel, weet de politiek commentator. "Als ook de Eerste Kamer haast maakt, kunnen de wetten nog voor de verkiezingen van 29 oktober worden aangenomen. Dan wordt het als verkiezingsthema misschien ook minder belangrijk. Daar hebben zo'n beetje alle partijen van links tot rechts belang bij, behalve de PVV."

Daarom kan de uitkomst van het asieldebat van vandaag volgens hem grote gevolgen hebben voor de campagne. "Als het centrale verkiezingsthema migratie is, is dat altijd in het voordeel van Wilders. Zonder de wetten kan hij bovendien zeggen dat er nog niets gebeurd is en dat hij is tegengewerkt."

De vraag is of Wilders met die boodschap denkt weg te komen, zegt Vullings. "Hij is niet echt tegengewerkt: we hebben het gewoon over de normale democratische en parlementaire procedures. Het is altijd zo dat oppositiepartijen vragen stellen, dat deed Wilders zelf ook toen hij in de oppositie zat. Daarmee blokkeer je niets. Maar je ziet dat zijn achterban nu ook vindt dat hij is tegengewerkt. Als Wilders de wetten gaat verwerpen, begint de slag om die beeldvorming."

4. Kunnen de wetten nog worden weggestemd in de Eerste Kamer?

Ja, maar dat kan vandaag al worden voorkomen, benadrukt Vullings. Daarvoor moet justitieminister David van Weel, die het asielbeleid namens de VVD deels heeft overgenomen binnen het kabinet, de wetten aanpassen.

"In de Eerste Kamer zou het - ook als het kabinet niet gevallen was - spannend zijn geworden. CDA en SGP zijn wel voorstander, maar willen de wetten niet een-op-een overnemen. Maar als Van Weel een paar aanpassingen doet en luistert naar die partijen, komt het gewoon goed. Tenzij de PVV haar steun intrekt, dan houdt het op", legt hij uit.

5. De Raad van State heeft een negatief advies gegeven over de wetten, welke gevolgen heeft dat?

De kritiek van de christelijke oppositiepartijen is grotendeels gebaseerd op die adviezen, zegt Vullings. "Het CDA vindt dat het tweestatusstelsel tegelijk met de uitvoeringswet van het Europees migratiepact moet worden ingevoerd. Dat is beter voor de wetgeving, de ambtenaren en de uitvoering, maar dan moet de invoeringsdatum ook worden uitgesteld." Wilders is daar tegen, liet hij eerder weten op X.

Ook bij de asielnoodmaatregelenwet staat de invoeringsdatum ter discussie, vertelt hij. "Die wet zou onmiddellijk moeten ingaan en geldt dan voor iedereen, ook voor mensen die al in de asielprocedure zitten. De Raad van State heeft gezegd dat daar juridische ellende van komt."

Het zou namelijk betekenen dat de regels tijdens een lopend asielproces veranderen. "Als twee mensen die tegelijk een aanvraag hebben ingediend daardoor een verschillend oordeel krijgen, is de kans groot dat iemand naar de rechter stapt en zegt: 'Dit is rechtsongelijkheid'", legt de politiek commentator uit. "Daar is het CDA dus ook tegen."

Maar andere kritiek van de Raad van State wordt ook door het CDA niet besproken, ziet Vullings. De adviesraad is bij invoering van een nieuw stelsel namelijk bang voor een stortvloed aan beroepsprocedures bij rechters en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). "De uitvoeringsproblemen worden door de voorstanders gewoon genegeerd."

Daarnaast wijst de Raad van State erop dat de inperking van gezinshereniging, bedoeld om Nederland minder aantrekkelijk te maken, het grondrecht van asielzoekers op gezinsleven kan schenden. "Het idee is dat er uiteindelijk minder mensen naar Nederland komen, is wat mij betreft politiek wensdenken", zegt Vullings. "En als die daling er niet komt, en iedereen gaat in beroep omdat zij zeggen 'doe mij maar zo'n A-status', heb je een probleem. Maar de voorstanders denken gewoon dat het kan."