Waarom minister Wiersma ondanks kritiek op stikstofplannen nog niet in problemen komt, volgens politiek commentator Joost Vullings

Landbouwminister Femke Wiersma (BBB) is na lang overleg in het kabinet met een aanzet gekomen voor nieuw stikstofbeleid. Ze wil de stikstofregels oprekken, een vrijwillige regeling voor boeren opzetten en de industrie en het verkeer laten verduurzamen. In 2035 moet de stikstofuitstoot gehalveerd zijn.

1. Waarom is het stikstofprobleem nog altijd niet opgelost?

"In 2019 begon het te spelen, toen de Raad van State de PAS-regeling afkeurde", zegt Vullings. Projecten die waren toegestaan op basis van de verwachte stikstofreductie in de toekomst, moesten worden stilgelegd. Eerst moest de uitstoot écht omlaag, oordeelde de rechter.

"Er is vanaf het begin de nodige weerstand geweest vanuit de boeren", merkt Vullings op. De politiek wist daar toen niet goed op te reageren, denkt hij. "Uiteindelijk heeft het de politiek aan visie, lef en daadkracht ontbroken om met een plan te komen, daar draagvlak voor te krijgen en het ook door te zetten."

Inmiddels komt het verzet tegen de stikstofreductie uit het kabinet. "De opkomst van de BBB heeft er ook zeker mee te maken. Het vorige kabinet schrok terug toen de BBB heel groot werd. Nu zit die partij in het kabinet en willen ze het anders doen. Sterker nog, ze hebben alle plannen van het vorige kabinet bij het grofvuil gezet. Ze zijn wel bezig met nieuwe plannen, maar dat gaat allemaal super langzaam."

"Een aantal weken geleden is er een brief gekomen, maar die is nog niet volledig", zegt Vullings. "Veel moet volgens de minister nog uitgezocht en onderzocht worden. Het is dus niet zo dat er nu een panklaar plan ligt, maar de grote lijnen liggen er wel."

2. Waar wordt vandaag over gedebatteerd?

"De vraag voor de Kamer is of de minister voldoende maatregelen neemt. Aan de ene kant hebben we de stikstofvervuiling die moet worden opgelost, maar ondertussen kunnen er ook geen vergunningen afgegeven worden. Dat is nadelig voor de bouw van wegen, huizen, dijken, windmolenparken, etcetera."

Sinds 2019 zijn rechters nog strenger geworden, zegt Vullings. "Als je alle uitspraken bekijkt, zegt de rechterlijke macht eigenlijk: 'De overheid heeft heel vaak gezegd dat het het probleem op ging lossen, maar dat hebben ze nooit gedaan.' Dat vinden ze dus niet geloofwaardig meer. Nu zeggen ze: 'Wij gaan pas weer vergunningen afgeven als we echt vertrouwen hebben in het beleid en dat het voldoende is om de stikstofuitstoot terug te dringen.'"

3. Provincies, natuurorganisaties en zelfs de landsadvocaat zijn kritisch op de nieuwe stikstofplannen. Wat vindt de Tweede Kamer?

"Oppositiepartijen als GroenLinks-PvdA en D66 worden inmiddels half depressief van deze minister", ziet Vullings. "Want er gebeurt gewoon helemaal niets. Ook het CDA is inmiddels superkritisch en zegt: 'Er moet wat gebeuren, en we moeten de boeren daarmee helpen, maar dit pappen en nathouden van de minister, dat is niet goed. Sterker nog: intussen gaan er boeren failliet. In feite is er al een soort stille sanering bezig.' Dus de minister ligt behoorlijk onder vuur."

Ook bij het rechterdeel van de Kamer neemt de frustratie toe, denkt hij. "Voor de partijen die vooral vinden dat er meer gebouwd moet worden, is het de vraag of dit pakket voldoende is om de rechter te overtuigen. Dan klinkt het misschien alsof de rechterlijke macht de baas is, maar eigenlijk gaat het erom of de regering haar eigen wetten naleeft. Rechters doen niets meer dan het toetsen aan de wetten die het kabinet, natuurlijk wel een vorig kabinet, gemaakt heeft."

4. Hoe staan de verschillende coalitiepartijen tegenover de plannen van het kabinet?

"Coalitiepartijen BBB en PVV staan onvoorwaardelijk achter de minister en achter de agrarische sector", merkt Vullings op. "Tenminste, dat deel van de sector dat niets wil, want er zijn genoeg mensen in de sector die wel een stap willen maken."

De rest van de coalitie is wel kritisch, en stemt zelfs vaak mee met de oppositie, ziet hij. "VVD en NSC hebben een bijzondere positie. Zij zijn heel kritisch op de minister, en roepen altijd dat haar beleid niet voldoende is, maar hebben haar nog nooit verplicht om meer te doen. Uiteindelijk zullen zij een plan van de minister nooit wegstemmen."

5. Wordt het een spannend debat? Wat kan het betekenen voor minister Wiersma?

De Kamer hoeft vandaag geen beslissing te nemen, benadrukt Vullings. "Dit plan is nog geen wet, dus het is niet zo dat de Kamerfracties moeten zeggen of ze voor of tegen zijn. Zelfs als VVD en NSC kritisch zijn, maakt dat voor de minister weinig uit. Meestal herhaalt zij in zo'n debat eindeloos dat het nog uitgewerkt moet worden en de Kamer maar moet afwachten."

Hij betwijfelt of minister Wiersma in de Tweede Kamer ooit echt in de problemen kan komen. "De coalitiepartijen zijn uiteindelijk gebonden aan het hoofdlijnenakkoord. Zij zullen hoogstens zeggen dat het pakket niet genoeg is, maar het wel doorsturen naar de Eerste Kamer. Daar moeten ze wel knokken voor een meerderheid."

Er kunnen wel juridische gevolgen komen, zegt Vullings. "Ondertussen heeft milieuactivist Johan Vollenbroek wel al een soort ultimatum gesteld. Hij zegt: 'Als er geen nieuwe maatregelen komen, ga ik de boeren in de buurt van kwetsbare natuurgebieden die nu gedoogd worden omdat ze opereren zonder vergunning, laten sluiten door de rechter.' Dus de juridische druk neemt wel toe."