Waarom er geen levenslang is opgelegd voor de moord op Derk Wiersum en 4 andere vragen over de uitspraak van de rechter
Geen levenslang, maar twee keer 30 jaar cel voor de verdachten die terecht stonden voor de moord op advocaat Derk Wiersum. Waarom? 5 vragen aan verslaggever Bram de Waal, die aanwezig was bij de uitspraak.
Waarom is het vonnis lager dan de eis van het OM?
"Het Openbaar Ministerie (OM) zette hoog in en eiste afgelopen zomer levenslang tegen de verdachten van de moord: Giërmo B. en Moreno B. Een levenslange straf zou bijzonder zijn geweest, want voor één moord alleen is bijna nooit iemand in Nederland tot levenslang veroordeeld. Met die eis wilde het OM heel duidelijk een grens stellen: kom niet aan de rechtsstaat. Ook zou levenslang zou toekomstige huurmoordenaars moeten afschrikken."
"In de uitspraak maakt de rechtbank duidelijk de aanslag op de advocaat even ernstig te vinden als het OM. Deze moord op Derk Wiersum was ook volgens de rechters een schok voor de hele samenleving, omdat een dienaar van de rechtsstaat om het leven is gebracht. De mannen wisten volgens de rechtbank ook dat hun doelwit advocaat was. Dat werkt allemaal strafverzwarend, net als het enorme leed dat de familie is aangedaan. Die ernst heeft de rechter in het vonnis benadrukt."
"Maar waar het OM juist om die reden levenslang de enige passende straf vindt, kiest de rechtbank voor 30 jaar, de maximale tijdelijke gevangenisstraf. Dat is vooral omdat het hier om een enkelvoudige moord gaat en de twee verdachten niet eerder werden veroordeeld voor een levensdelict."
Er was dus geen twijfel bij de rechter?
"Nee, zeker niet. Het bewijs tegen de daders is overweldigend. Je hoort niet vaak een vonnis waarin de rechtbank zoveel bewijs ziet. Van gegevens uit de telefoons waarmee ze communiceerden, tot DNA dat gevonden is in de vluchtauto's en het feit dat beide mannen na de moord opeens veel geld bleken te hebben. Het geeft duidelijk aan hoe ondoordacht deze mannen te werk zijn gegaan. Tegelijk zaten er zoveel rechercheurs op deze zaak, dat dit ook een onderzoek was met een enorme capaciteit."
"Ondanks dat kon de rechter niet vaststellen wie van de twee geschoten heeft, maar dat maakt de rechtbank weinig uit. Deze mannen hebben de moord samen bedacht en samen uitgevoerd, dus krijgen ze allebei 30 jaar."
Is de uitspraak een tegenvaller voor het OM?
"Een woordvoerder van het OM zegt dat ze zeer tevreden zijn met deze uitspraak. 30 jaar is toch een hele lange gevangenisstraf: netto zit je dan sowieso 28 jaar vast. De rechtbank heeft de bewijsvoering van het OM ook gevolgd en acht dus bewezen dat deze mannen de moord hebben gepleegd."
"Het OM laat wel weten dat ze het vonnis gaan bestuderen. Als ze nog mogelijkheden zien om in hoger beroep voor levenslang te gaan, dan gaan ze in hoger beroep. Dat sluiten ze ook zeker niet uit. Ik denk dat die kans redelijk groot is."
Hoe zaten de verdachten vandaag in de rechtbank?
"Aan de verdachten was uiterlijk weinig te merken toen het vonnis werd voorgelezen. Verdachte Giërmo B. was volgens rechtbanktekenaar Petra Urban het meest gespannen. Moreno B., volgens het OM de schutter, keek juist weer wat vaker om naar zijn advocaat. Ze waren in ieder geval op geen enkele manier verbaasd, boos of verrast. Dat duidt erop dat ze de uitspraak wel voelden aankomen."
"De advocaten van de verdachten vinden het terecht dat er geen levenslang is opgelegd. Maar ook de verdediging zal het vonnis ongetwijfeld gaan bestuderen, en waarschijnlijk nog in hoger beroep gaan."
Alleen de schutters zijn nu veroordeeld. Hoe gaat het verder met de opdrachtgevers?
"Het onderzoek naar de opdrachtgevers is nog steeds in volle gang. Justitie vermoedt dat het de organisatie van Ridouan Taghi is, maar keihard bewijs daarvoor ontbreekt tot nu toe. Ook de rechtbank heeft in het vonnis duidelijk gezegd dat zij het opvallend vinden dat de broer van kroongetuige Nabil B., zijn advocaat Wiersum én vertrouwenspersoon Peter R. de Vries allemaal zijn vermoord."
"Toch is er in het onderzoek naar de schutters geen enkele link gelegd met mogelijke opdrachtgevers. Maar neem van mij aan het onderzoek daarnaar in volle gang is. Het OM doet er alles aan om ook de opdrachtgevers te pakken."
Waarom de olieprijs meteen reageert op spanningen in Iran en jij dat merkt aan de pomp: jullie vragen beantwoord
De olieprijs reageert razendsnel op geopolitieke gebeurtenissen, en dat merk je direct aan de pomp. Na de Amerikaanse aanvallen op Iran ging de prijs van olie omhoog, inmiddels ligt die weer wat lager. We vroegen wat jullie erover wilden weten.
Jullie vragen worden beantwoord door energie-expert Lucia van Geuns van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) en door Hans van Cleef, hoofdonderzoeker energie bij EqoLibrium.
1. Hoe verschillen de olieprijzen in de wereld?
"De mate waarin de olieprijs stijgt of daalt, verschilt per regio", begint Van Cleef. De internationale oliemarkt kent verschillende benchmarks - oftewel maatstaven - voor de prijs van ruwe olie. "De twee belangrijkste maatstaven zijn Brent voor Europa en de West Texas Intermediate (WTI) voor Amerika."
Bij internationale spanningen reageren alle benchmarks en dus olieprijzen daarop. Maar: "Als je zoals nu onrust in het Midden-Oosten hebt, dan ligt die onrust dichter bij Europa en zal het daarom Brent-olie harder raken dan Amerikaanse olie. En dus zul je zien dat de prijs van Brent-olie meer stijgt", zegt Van Cleef.
Ook wordt de olieprijs bepaald door de raffinagecapaciteit die er in een regio is, vertelt Van Geuns. "Ruwe olie moet eerst worden geraffineerd voordat er benzine of diesel van wordt gemaakt. Bij de capaciteit die daarvoor is moet je dus denken aan: hoeveel raffinaderijen zijn er in een land? Moet de ruwe olie van ver komen? Zijn er problemen met de infrastructuur?" Ze noemt als voorbeeld een orkaan in de Verenigde Staten die een raffinaderij platlegt: "De prijs in Amerika stijgt dan harder dan in Europa."
Daarnaast wordt afhankelijk van waar je leeft meer of minder belasting geheven op benzine, vervolgt Van Geuns. "Veel belasting kan een olieprijs of een benzineprijs dempen. Daarom merken we het in Europa misschien net iets minder als er schommelingen zijn in de prijzen, dan in het Midden-Oosten waar de olieprijzen nauwelijks belasting kennen."
Tot slot kunnen valutaschommelingen volgens Van Geuns ook een verschil maken tussen olieprijzen in de wereld. "Olie wordt veelal in dollars verhandeld. Als je een zwakke valuta hebt ten opzichte van de dollar, dan stijgt de olieprijs dus extra hard. En als je een sterke munt hebt, dan is die stijging wat minder", legt ze uit.
2. Is er controle op de olieprijzen en -productie en zo ja, wie controleert dat het eerlijk blijft?
"We hebben de organisatie OPEC, een organisatie van twaalf landen onder leiding van Saudi-Arabië", vertelt Van Cleef. "Die heeft als missie de oliemarkt zo te managen dat het goed is voor de consument en de producent. De praktijk is dat ze vooral het aanbod zo proberen te sturen dat er onder aan de streep een goed verdienmodel is voor olieproducerende landen. Het idee is dus dat het goed is voor iedereen, de praktijk is dat het goed is voor de landen zelf."
Er zitten geen westerse landen in de OPEC, weet Van Cleef. "Wij produceren nauwelijks olie. Het enige westerse land dat echt veel olie produceert, is Amerika. Maar die is geen lid van OPEC. Wat je daar ziet is dat de olieproductie ook wel omhoog en omlaag gaat, maar dat is afhankelijk van de prijs. Als de prijs omhoog gaat, dan wordt er meer geproduceerd. Als de prijs zou dalen, dan doen ze dat minder."
3. Waarom is de benzine aan de pomp meteen duurder en duurt het daarna een tijdje voordat de prijs weer zakt?
Het snel stijgen van de benzineprijs na geopolitieke spanningen is een bekend fenomeen, zegt Van Geuns, maar niet uniek. "Niemand wil verlies draaien, omdat je een voorraad voor een bepaalde prijs hebt ingekocht. Dat geldt voor de internationale olie- en brandstoffenmarkt, maar net zo goed voor andere markten. Je moet snel inspelen op onzekerheden om risico's te beperken."
"Als de prijs van ruwe olie duurder wordt, verwachten pompstations dat hun volgende levering meer zal kosten, dus verhogen ze meteen de pompprijs", legt ze uit. "Als de olieprijs daalt, hebben tankstations vaak nog brandstof in hun ondergrondse tanks die ze voor een hogere prijs hadden ingekocht. Ze willen daarom eerst die voorraad verkopen voordat ze de prijs aan de pomp verlagen. Bovendien is er natuurlijk minder druk om snel de prijs te laten zakken, want ze willen zo lang mogelijk hun winstmarge behouden."
"Het klopt dat de prijs aan de pomp snel omhoog gaat als de olieprijs stijgt", zegt ook onderzoeker Van Cleef. "Dat is zo omdat raffinaderijen redelijk kort van tevoren olie inkopen, waardoor ze snel op de prijs moeten reageren. Maar in principe gaat die pomppprijs ook redelijk snel weer naar beneden op het moment dat de olieprijs daalt. Normaal gesproken zou er niet veel verschil tussen moeten zitten", zegt hij.
"Het is vooral een perceptie: het lijkt zo dat de pompprijs sneller stijgt dan dat die weer zakt, maar ik heb nooit kunnen onderbouwen dat dat ook echt zo is", vervolgt Van Cleef. "Ik weet dat er een onderzoek is dat wel aantoont dat er een vertraging in zit, maar het blijft toch vooral een gevoel van mensen. Ik vergelijk het daarom wel eens met een vakantie: dat de heenweg voor je gevoel altijd langer duurt dan de terugweg."
4. Waar haalt Nederland olie vandaan?
Van Geuns: "Nederland importeert veel ruwe olie, omdat we zelf veel raffinaderijen hebben. Het is gunstig om olie te importeren dichtbij lokale raffinaderijen. Want van hoe verder de olie moet komen, hoe meer transportkosten je moet betalen."
"We importeren wat ruwe olie uit Amerika, maar uiteindelijk komt de meeste olie vooral uit Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en het Midden-Oosten", zegt ze. "Vroeger importeerden wij olieproducten ook uit Rusland. Maar sinds de invasie van Rusland in Oekraïne heeft de Europese Unie hier een embargo op gelegd."
Doe mee!
Bij EenVandaag heb je de mogelijkheid om vragen en ideeën in te sturen. Dat kan altijd in onze chat, of je kunt meedoen aan de gerichte EenVandaag Vraagt-oproepen die wij zo'n twee keer per week plaatsen in de Peiling-app. De Peiling-app is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.
5. Hoe afhankelijk zijn we van de olie uit Iran?
"Iran produceert ongeveer 3,3 miljoen vaten per dag. Daarvan wordt een flink deel geëxporteerd", vertelt Van Cleef. "We weten dat er ruim 100 miljoen vaten per dag gebruikt worden in de wereld én dat olie goed verhandelbaar is en over de hele wereld verscheept kan worden. Daarom zijn we als wereld niet direct heel afhankelijk van Iran."
Nederland haalt geen olie uit Iran, wij sanctioneren dat, maar toch wordt steeds vaker toegestaan dat Iran op de zwarte markt olie verkoopt aan bijvoorbeeld landen in Azië. Omdat we niet willen dat de olieprijzen te hoog worden", vertelt hij verder. "Want stel dat er wereldwijde sancties komen waardoor Iraanse olie helemaal niet meer op de markt mag komen, dan zou je opeens 3 miljoen vaten minder hebben. Dat heeft uiteraard gevolgen voor de wereldmarkt en zal de olieprijs omhoog stuwen."
"In het westen kunnen wij die hogere prijzen dan waarschijnlijk wel betalen, dus wij kopen de olie dan ergens anders in. Maar er zijn ook landen die dat moeilijker kunnen. Het is vergelijkbaar met wat we 3 jaar geleden zagen met de gascrisis. Toen stegen de gasprijzen enorm, maar konden wij dat nog wel betalen en gas ergens anders vandaan halen dan uit Rusland. Terwijl we daarmee het gas voor de neus weghaalden van landen als Sri Lanka en Pakistan en zij met grotere fysieke tekorten kwamen te zitten."
"Als andere landen net als Nederland olie uit Iran links zouden willen laten liggen, dan kan dat", zegt Van Cleef, "maar dan moet je er wel rekening mee houden dat er verschillende types olie zijn, met verschillende samenstellingen. Dus je moet Iraanse olie dan wel vervangen door olie met dezelfde kenmerken, en dan blijf je wel vaak in dezelfde regio van het Midden-Oosten, maar je zou ook kunnen kijken naar bijvoorbeeld olie uit Canada. Je kunt ook een ander type importeren, maar dan moet je de instellingen van de raffinaderijen aanpassen en ligt de productie een tijd stil, dus dat zal niet snel de voorkeur hebben."
6. Welk effect heeft stijging van de olieprijs op de Russische economie en oorlogsgezindheid?
De stijging van de olieprijs heeft in het algemeen enorme gevolgen voor de wereldeconomie, weet Van Geuns. "De hoge prijzen leiden mogelijk tot inflatie, wat weer leidt tot een lagere koopkracht."
Voor een land als Rusland, dat enorm afhankelijk is van inkomsten uit olie-export, heeft een hogere olieprijs directe gevolgen voor de economie en indirect ook gevolgen voor de oorlogseconomie, vertelt Van Geuns. "Ongeveer dertig tot veertig procent van het staatsinkomen komt uit olie- en gasinkomsten. Een hogere olieprijs is dus economisch voordelig voor Rusland, omdat het veel olie exporteert."
"Hoewel de EU olie uit Rusland boycot, wordt olie via omwegen toch verkocht aan bijvoorbeeld China en India. Zo wordt de staatskas gevuld, wat extra inkomsten geeft om het Russische leger te financieren", legt Van Geuns uit.