Jullie vragen worden beantwoord door energie-expert Lucia van Geuns van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) en door Hans van Cleef, hoofdonderzoeker energie bij EqoLibrium.

1. Hoe verschillen de olieprijzen in de wereld?

"De mate waarin de olieprijs stijgt of daalt, verschilt per regio", begint Van Cleef. De internationale oliemarkt kent verschillende benchmarks - oftewel maatstaven - voor de prijs van ruwe olie. "De twee belangrijkste maatstaven zijn Brent voor Europa en de West Texas Intermediate (WTI) voor Amerika."

Bij internationale spanningen reageren alle benchmarks en dus olieprijzen daarop. Maar: "Als je zoals nu onrust in het Midden-Oosten hebt, dan ligt die onrust dichter bij Europa en zal het daarom Brent-olie harder raken dan Amerikaanse olie. En dus zul je zien dat de prijs van Brent-olie meer stijgt", zegt Van Cleef.

Ook wordt de olieprijs bepaald door de raffinagecapaciteit die er in een regio is, vertelt Van Geuns. "Ruwe olie moet eerst worden geraffineerd voordat er benzine of diesel van wordt gemaakt. Bij de capaciteit die daarvoor is moet je dus denken aan: hoeveel raffinaderijen zijn er in een land? Moet de ruwe olie van ver komen? Zijn er problemen met de infrastructuur?" Ze noemt als voorbeeld een orkaan in de Verenigde Staten die een raffinaderij platlegt: "De prijs in Amerika stijgt dan harder dan in Europa."

Daarnaast wordt afhankelijk van waar je leeft meer of minder belasting geheven op benzine, vervolgt Van Geuns. "Veel belasting kan een olieprijs of een benzineprijs dempen. Daarom merken we het in Europa misschien net iets minder als er schommelingen zijn in de prijzen, dan in het Midden-Oosten waar de olieprijzen nauwelijks belasting kennen."

Tot slot kunnen valutaschommelingen volgens Van Geuns ook een verschil maken tussen olieprijzen in de wereld. "Olie wordt veelal in dollars verhandeld. Als je een zwakke valuta hebt ten opzichte van de dollar, dan stijgt de olieprijs dus extra hard. En als je een sterke munt hebt, dan is die stijging wat minder", legt ze uit.

2. Is er controle op de olieprijzen en -productie en zo ja, wie controleert dat het eerlijk blijft?

"We hebben de organisatie OPEC, een organisatie van twaalf landen onder leiding van Saudi-Arabië", vertelt Van Cleef. "Die heeft als missie de oliemarkt zo te managen dat het goed is voor de consument en de producent. De praktijk is dat ze vooral het aanbod zo proberen te sturen dat er onder aan de streep een goed verdienmodel is voor olieproducerende landen. Het idee is dus dat het goed is voor iedereen, de praktijk is dat het goed is voor de landen zelf."

Er zitten geen westerse landen in de OPEC, weet Van Cleef. "Wij produceren nauwelijks olie. Het enige westerse land dat echt veel olie produceert, is Amerika. Maar die is geen lid van OPEC. Wat je daar ziet is dat de olieproductie ook wel omhoog en omlaag gaat, maar dat is afhankelijk van de prijs. Als de prijs omhoog gaat, dan wordt er meer geproduceerd. Als de prijs zou dalen, dan doen ze dat minder."

3. Waarom is de benzine aan de pomp meteen duurder en duurt het daarna een tijdje voordat de prijs weer zakt?

Het snel stijgen van de benzineprijs na geopolitieke spanningen is een bekend fenomeen, zegt Van Geuns, maar niet uniek. "Niemand wil verlies draaien, omdat je een voorraad voor een bepaalde prijs hebt ingekocht. Dat geldt voor de internationale olie- en brandstoffenmarkt, maar net zo goed voor andere markten. Je moet snel inspelen op onzekerheden om risico's te beperken."

"Als de prijs van ruwe olie duurder wordt, verwachten pompstations dat hun volgende levering meer zal kosten, dus verhogen ze meteen de pompprijs", legt ze uit. "Als de olieprijs daalt, hebben tankstations vaak nog brandstof in hun ondergrondse tanks die ze voor een hogere prijs hadden ingekocht. Ze willen daarom eerst die voorraad verkopen voordat ze de prijs aan de pomp verlagen. Bovendien is er natuurlijk minder druk om snel de prijs te laten zakken, want ze willen zo lang mogelijk hun winstmarge behouden."

"Het klopt dat de prijs aan de pomp snel omhoog gaat als de olieprijs stijgt", zegt ook onderzoeker Van Cleef. "Dat is zo omdat raffinaderijen redelijk kort van tevoren olie inkopen, waardoor ze snel op de prijs moeten reageren. Maar in principe gaat die pomppprijs ook redelijk snel weer naar beneden op het moment dat de olieprijs daalt. Normaal gesproken zou er niet veel verschil tussen moeten zitten", zegt hij.

"Het is vooral een perceptie: het lijkt zo dat de pompprijs sneller stijgt dan dat die weer zakt, maar ik heb nooit kunnen onderbouwen dat dat ook echt zo is", vervolgt Van Cleef. "Ik weet dat er een onderzoek is dat wel aantoont dat er een vertraging in zit, maar het blijft toch vooral een gevoel van mensen. Ik vergelijk het daarom wel eens met een vakantie: dat de heenweg voor je gevoel altijd langer duurt dan de terugweg."

4. Waar haalt Nederland olie vandaan?

Van Geuns: "Nederland importeert veel ruwe olie, omdat we zelf veel raffinaderijen hebben. Het is gunstig om olie te importeren dichtbij lokale raffinaderijen. Want van hoe verder de olie moet komen, hoe meer transportkosten je moet betalen."

"We importeren wat ruwe olie uit Amerika, maar uiteindelijk komt de meeste olie vooral uit Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en het Midden-Oosten", zegt ze. "Vroeger importeerden wij olieproducten ook uit Rusland. Maar sinds de invasie van Rusland in Oekraïne heeft de Europese Unie hier een embargo op gelegd."

5. Hoe afhankelijk zijn we van de olie uit Iran?

"Iran produceert ongeveer 3,3 miljoen vaten per dag. Daarvan wordt een flink deel geëxporteerd", vertelt Van Cleef. "We weten dat er ruim 100 miljoen vaten per dag gebruikt worden in de wereld én dat olie goed verhandelbaar is en over de hele wereld verscheept kan worden. Daarom zijn we als wereld niet direct heel afhankelijk van Iran."

Nederland haalt geen olie uit Iran, wij sanctioneren dat, maar toch wordt steeds vaker toegestaan dat Iran op de zwarte markt olie verkoopt aan bijvoorbeeld landen in Azië. Omdat we niet willen dat de olieprijzen te hoog worden", vertelt hij verder. "Want stel dat er wereldwijde sancties komen waardoor Iraanse olie helemaal niet meer op de markt mag komen, dan zou je opeens 3 miljoen vaten minder hebben. Dat heeft uiteraard gevolgen voor de wereldmarkt en zal de olieprijs omhoog stuwen."

"In het westen kunnen wij die hogere prijzen dan waarschijnlijk wel betalen, dus wij kopen de olie dan ergens anders in. Maar er zijn ook landen die dat moeilijker kunnen. Het is vergelijkbaar met wat we 3 jaar geleden zagen met de gascrisis. Toen stegen de gasprijzen enorm, maar konden wij dat nog wel betalen en gas ergens anders vandaan halen dan uit Rusland. Terwijl we daarmee het gas voor de neus weghaalden van landen als Sri Lanka en Pakistan en zij met grotere fysieke tekorten kwamen te zitten."

"Als andere landen net als Nederland olie uit Iran links zouden willen laten liggen, dan kan dat", zegt Van Cleef, "maar dan moet je er wel rekening mee houden dat er verschillende types olie zijn, met verschillende samenstellingen. Dus je moet Iraanse olie dan wel vervangen door olie met dezelfde kenmerken, en dan blijf je wel vaak in dezelfde regio van het Midden-Oosten, maar je zou ook kunnen kijken naar bijvoorbeeld olie uit Canada. Je kunt ook een ander type importeren, maar dan moet je de instellingen van de raffinaderijen aanpassen en ligt de productie een tijd stil, dus dat zal niet snel de voorkeur hebben."

6. Welk effect heeft stijging van de olieprijs op de Russische economie en oorlogsgezindheid?

De stijging van de olieprijs heeft in het algemeen enorme gevolgen voor de wereldeconomie, weet Van Geuns. "De hoge prijzen leiden mogelijk tot inflatie, wat weer leidt tot een lagere koopkracht."

Voor een land als Rusland, dat enorm afhankelijk is van inkomsten uit olie-export, heeft een hogere olieprijs directe gevolgen voor de economie en indirect ook gevolgen voor de oorlogseconomie, vertelt Van Geuns. "Ongeveer dertig tot veertig procent van het staatsinkomen komt uit olie- en gasinkomsten. Een hogere olieprijs is dus economisch voordelig voor Rusland, omdat het veel olie exporteert."

"Hoewel de EU olie uit Rusland boycot, wordt olie via omwegen toch verkocht aan bijvoorbeeld China en India. Zo wordt de staatskas gevuld, wat extra inkomsten geeft om het Russische leger te financieren", legt Van Geuns uit.