Verplichte alcohol- en drugstesten voor vrachtwagenchauffeurs om ongelukken te voorkomen? Waarom dat niet zomaar kan
Werkgevers willen vrachtwagenchauffeurs kunnen testen op alcohol- en drugsgebruik om ongelukken zoals in Nieuw-Beijerland te voorkomen. Maar ze stuiten daarbij op privacywetgeving, tot veel ongenoegen. "Je hebt wel 44 duizend kilo onder je kont zitten."
Ondernemersorganisatie Transport en Logistiek Nederland (TLN) wil dat het wettelijk mogelijk wordt om vrachtwagenchauffeurs te testen op alcohol, drugs of medicatie. Dat kan al bij onder andere piloten en schippers. "Ik zie het verschil niet tussen een chauffeur en een piloot", zegt Elisabeth Post, voorzitter van TLN. "Het moet gewoon veilig zijn."
Ongelukken
Woensdag eiste het OM 4,5 jaar cel tegen de Spaanse vrachtwagenchauffeur die in 2022 in Nieuw-Beijerland zeven mensen doodreed, onder wie een ongeboren kind. In het bloed van de chauffeur werden resten van cocaïne aangetroffen. Bovendien bestuurde hij een vrachtwagencombinatie waartoe hij niet bevoegd was, vanwege zijn epileptische aanvallen.
Het ongeluk in Nieuw-Beijerland staat niet op zichzelf. In december vorig jaar werd in het Brabantse Sint-Anthonis een 14-jarig meisje doodgereden door de chauffeur van een vuilniswagen. Hij bleek op dat moment onder invloed te zijn van amfetamine. Bij een politiecontrole, een aantal dagen later, bleken meerdere chauffeurs van hetzelfde afvalbedrijf onder invloed te zijn geweest van drugs of alcohol.
Uit onderzoek van TNO en het Trimbos-Instituut naar het alcohol- en drugsgebruik van werknemers in de vervoers- en transportsector blijkt dat 8,4 procent een 'overmatig drinker' is. Een overmatig drinker drinkt in het geval van een man meer dan 21 standaardglazen alcohol per week, in het geval van een vrouw is dat meer dan 14 glazen per week.
9,2 procent van de werknemers valt in de categorie 'zware drinker'. Dat komt neer op minimaal 1 keer per week ten minste 6 standaardglazen voor mannen, en ten minste 4 glazen voor vrouwen.
9,3 procent van de werknemers in de sector geeft aan in het afgelopen jaar minimaal 1 keer drugs te hebben gebruikt.
Het Trimbos Instituut benadrukt dat het onderzoek niet gaat over gebruik op de werkvloer, maar ook in de privésfeer. Daarnaast liggen de cijfers niet hoger dan het gemiddelde over alle sectoren op de arbeidsmarkt.
44 duizend kilo
De uitslagen van een alcohol- of drugstest zijn medische gegevens, die volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) niet zomaar mogen worden verzameld door een werkgever. Daarnaast is de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam een grondrecht: medische handelingen, zoals een test, mogen niet gedwongen worden uitgevoerd.
Alcohol- en drugstesten kunnen wel worden verplicht als er een wettelijke uitzondering is gemaakt en het publieke belang zwaarder weegt dan de privacy van de werknemer, zoals bij piloten en machinisten. Daar pleit Post voor. "Als een vrachtwagenchauffeur onder invloed is, brengt die niet alleen zichzelf, maar ook omstanders in levensgevaar. Je hebt wel 44 duizend kilo onder je kont zitten."
Open gesprek
Het Trimbos-instituut denkt dat met probleem van rijden onder invloed niet meteen is opgelost door testen in te voeren, zegt onderzoeker Maddy Blokland. Volgens haar moeten bedrijven inzetten op een goed werkend 'ADM-beleid', dat staat voor alcohol-, drugs-, en medicatiebeleid.
"Het is heel belangrijk dat bedrijven een open gesprek voeren met hun werknemers. Bijvoorbeeld als het festivalseizoen eraan komt. Heb dan een gesprek over wat het betekent als je in het weekend drugs gebruikt en maandag achter het stuur stapt."
In een Kamerbrief van 28 mei van staatssecretaris Jurgen Nobel van Sociale Zaken en Werkgelegenheid schrijft hij het niet wettelijk mogelijk te willen maken om alcohol- en drugstesten af te nemen op de werkvloer. De staatssecretaris verwijst in de brief naar een onderzoek van Panteia en vhp human performance, dat in opdracht van het ministerie is uitgevoerd.
Daaruit blijkt volgens de staatssecretaris dat "de ernst en omvang van het probleem niet groot genoeg is om een inbreuk op een nationaal en internationaal grondrecht te rechtvaardigen."
Ook schrijft de staatssecretaris dat volgens het onderzoek maar een zeer beperkt aantal incidenten zijn geweest waarbij werkgevers en collega's een direct verband leggen tussen werkzaam zijn onder invloed en veiligheidsrisico's.
Volgens de staatssecretaris moeten werkgevers inzetten op preventie. Hij verwijst daarbij naar de handreiking die door het Trimbos Instituut is geschreven.
Wat kan wel?
Onlangs publiceerde het Trimbos-Instituut in opdracht van Rijkswaterstaat een handreiking ADM-beleid voor de vervoers- en transportsector. De handreiking moet werkgevers in de sector helpen goede afspraken te maken over alcohol-, drugs- en medicijngebruik.
Zo verwijst de handreiking naar onder andere het signaleren van bepaald gedrag, een keer in de zoveel tijd een rijbewijscheck doen en het vragen om een Verklaring Omtrent Gedrag bij indiensttreding. Maar TLN-voorzitter Post vindt preventie onvoldoende. "Natuurlijk is voorkomen beter dan genezen. Maar op het moment dat je alleen maar regels hebt omtrent het voorkomen van ellende, en niets doet aan controle of handhaving, dan is dat niet genoeg."
Alcoholslot
Sommige bedrijven ondernemen zelf al actie. Om zeker te weten dat hun chauffeurs zonder alcohol in hun bloed de weg op gaan, installeerde transportbedrijf Kuipers uit Oldenzaal jaren geleden al een alcoholslot op hun vrachtwagens. "Het begon in 2009 als een pilot in samenwerking met Veilig Verkeer Nederland en de toenmalig minister van Verkeer en Waterstaat", vertelt mede-eigenaar Philip Vollenbroek.
"Toen de pilot was afgelopen, hebben we het gehouden. Het is inmiddels helemaal ingeburgerd bij ons." Volgens Vollenbroek bevindt het bedrijf zich met het alcoholslot op een grijs gebied wat betreft privacywetgeving. "We slaan namelijk geen persoonsgegevens op."
Niet Roomser dan de paus
"In het begin hebben we wel eens gehad dat iemand niet mocht rijden omdat diegene nog restalcohol van het weekend in zijn bloed had. Daar staan veel mensen niet bij stil", aldus Vollenbroek. Nu merkt hij dat zijn werknemers bewuster zijn geworden. "Dat hebben we ook gedaan met folders, gesprekken, en een goed alcohol-, drugs- en medicijnbeleid."
Maar ook Vollenbroek vindt dat alleen preventie niet voldoende is. Hij zou graag zien dat werknemers volledig getest kunnen worden. "We zijn allemaal niet Roomser dan de paus, denk ik. Iedereen met een rijbewijs die alcohol drinkt, heeft denk ik wel een keer bewust of onbewust achter het stuur gezeten met te veel alcohol op."