Val van kabinet-Schoof was niet per se nodig: dit waren de andere opties na het opstappen van de PVV
PVV-leider Geert Wilders maakte vanochtend bekend dat hij uit de coalitie stapt. Kort daarna volgden zijn bewindslieden en vanmiddag viel het kabinet. Er komen dus nieuwe verkiezingen, maar er waren andere opties.
We spraken erover met hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden Wim Voermans en politiek verslaggever Marloes Lemsom.
Waarom Geert Wilders opstapt
"Niemand kan natuurlijk in het hoofd van Wilders kijken, maar er zijn een paar dingen die dit mogelijk kunnen verklaren", begint Lemsom over Wilders' beslissing om uit de coalitie te stappen. "Hij vindt dat de asielwetten van 'zijn' minister, Marjolein Faber, te langzaam door de Kamer gingen. En dan bleek ook nog de huurbevriezing die hij zo graag wilde uiteindelijk niet goed genoeg doordacht."
Maar ook de peilingen speelden een rol in zijn beslissing om zijn dreigement, na eerdere aankondigingen, deze keer écht door te zetten. "In de peilingen zag hij dat de VVD de PVV zo goed als voorbij ging. Het zou best eens die cocktail kunnen zijn, waardoor hij vandaag dacht: 'Ik trek de stekker eruit'", zegt de politiek verslaggever.
Een demissionair kabinet hoeft alleen nog maar 'op de winkel te passen'Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht
Nieuwe verkiezingen
De meeste partijen wilden graag nieuwe verkiezingen, vertelt Lemsom. "Zo snel mogelijk ook. Maar daarvoor moest eerst een officieel 'ontbindingsbesluit' genomen worden door de regering." Met zo'n formele beslissing wordt een regering, of een deel daarvan, officieel opgeheven.
"En daarna moeten er dan binnen 3 maanden verkiezingen georganiseerd worden", gaat de verslaggever verder. "Dus als je dat doorrekent, komen we ongeveer in september of oktober uit voor de volgende verkiezingen."
Minderheidskabinet
Maar het is niet zo dat er helemaal geen andere opties waren. Zo bestaat er ook nog het 'minderheidskabinet'. In dat geval heeft de coalitie geen vaste meerderheid in het parlement, en is de coalitie afhankelijk van steun van andere partijen. Dat dat niet is gebeurd, is volgens hoogleraar Voermans logisch.
"Nicolien van Vroonhoven (NSC, red.) had het er vanmorgen over, maar het was politiek onwaarschijnlijk. Waarom zouden de oppositiepartijen - die nu net 37 zetels groter zijn geworden, want de PVV zit nu ook in de oppositie - dit kabinet toestaan om door te regeren en het hoofdlijnenakkoord uit te voeren? Daar krijgen ze niks voor terug, ze hebben er geen enkel belang bij om een minderheidskabinet door te laten dobberen, dus dat is onwaarschijnlijk."
'Je kunt niet van kleur verschieten'
"Dan zou je nog kunnen zeggen: weet je wat, laat D66 en het CDA maar toetreden tot het kabinet", gaat Voermans verder. "Maar dat mag niet. Daar hebben we een regel voor, dat staat in de Conventie van 1966 en daar houden we ons al aan sinds 1972."
Hij legt uit: "Op basis van één verkiezingsuitslag kan er maar één kabinet van een bepaalde kleur komen. Dus je kunt niet ineens van kleur verschieten. Dat zou een beetje kiezersbedrog zijn." De regel is 'niet in steen gehouwen', "maar we houden ons er eigenlijk al wel zo'n 50 jaar aan."
Wat mogen ze nog doen?
Als het kabinet eenmaal demissionair is, moet er worden besloten wat dat kabinet nog mag doen tot de nieuwe verkiezingen. "Dan gaan de Eerste en de Tweede Kamer kijken: wat mogen ze nog doen en wat niet meer?" legt Voermans uit. "Daar zit heel veel variatie in."
Als voorbeeld noemt de hoogleraar de kabinetten-Balkenende II en IV. "Die kregen een ruim mandaat mee van de Kamer om toch nog allerlei dingen te doen." En korter geleden was dat ook het geval bij het kabinet-Rutte III, gaat hij verder. "Dat viel in 2021 en ging toen nog demissionair door op het corona-dossier."
Rol tijdens de NAVO-top
Ook in deze situatie kunnen er nog best wat dingen zijn waarmee het kabinet-Schoof aan de slag gaat, denkt Voermans. "Dat kan in dit geval best heel prikkelend zijn, want er is een Kamermeerderheid voor bijvoorbeeld de verandering van de NAVO-norm naar 5 procent. Het zou best kunnen dat de Kamer zegt: 'Demissionair kabinet-Schoof, ga dat alvast maar zeggen op de NAVO-top dat wij in Nederland echt die 5 procent gaan proberen te halen."
"Dat zou dus eigenlijk iets zijn wat een demissionair kabinet zelf nooit zomaar zou besluiten", gaat hij verder. "Maar in dit geval zou de Kamer dat dit kabinet toe kunnen staan." Of dat echt gebeurt, is nog maar afwachten volgens de hoogleraar.
PVV voorlopig uitgespeeld
En hoe zit het dan met de rol van de PVV als het kabinet inderdaad demissionair wordt?
Daar is Voermans heel duidelijk over: "De rol van de PVV is nu gewoon helemaal weg, tot er nieuwe verkiezingen komen", zegt hij tot slot.