Tweede Kamer wil stoppen met dierproeven op apen; experts ook, 'maar dan moeten er wel alternatieven zijn'
Er moet een einde komen aan subsidies voor dierproeven op apen. Dat vindt een meerderheid in de Tweede Kamer. Maar ziekenhuizen en wetenschappelijke instituten waarschuwen voor mogelijke gevolgen. Kunnen we wel zonder? "Kan en moet anders."
"Apen zijn gevoelige en sociale wezens", zegt Kamerlid Ines Kostić voor de Partij voor de Dieren. "Ze worden ziek gemaakt en daarvoor gehouden en gefokt. Dat wil je niet als Nederland anno 2025." Kostić diende het amendement in, dat werd ondertekend door Dion Graus (PVV), Laurens Dassen (Volt), Doğukan Ergin (DENK), Laura Bromet (GroenLinks-PvdA), Sandra Beckerman (SP) en Joost Eerdmans (JA21). Het leverde vorige week onverwacht een meerderheid op in de Tweede Kamer.
Geen subsidies voor apenproeven
Door de wijziging van de wet wordt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap opgeroepen om een jaarlijkse subsidie van 12,5 miljoen euro voor apenonderzoek bij het proefdiercentrum Biomedical Primate Research Centre (BPRC) gefaseerd te stoppen.
Het geld zou in plaats daarvan naar onderzoeken moeten gaan die alternatieven voor dierproeven bekijken. En vanaf 2030 zou er dan helemaal geen geld meer vanuit de overheid naar de apenproeven gaan. "We weten ook van experts en wetenschappers dat het anders kan en anders moet", zegt Kostić.
Gezondheidsrisico's
Maar volgens de universitair medisch centra (umc's) en de Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) zou dat te snel gaan. Zij waarschuwen voor mogelijke gezondheidsrisico's. Het niet kunnen testen van sommige nieuwe medicijnen kan er namelijk betekenen dat deze niet op de markt kunnen komen.
Het BPRC steunt deze oproep. "Als de bijdragen worden afgebouwd, betekent dat we over 5 jaar geen dierproeven meer kunnen doen", vertelt directeur Merel Langelaar. "En uiteindelijk betekent het ook een sluiting."
Wetten en regels voor dierproeven
Op dit moment is er al wetgeving die het gebruik van dieren bij medicijnonderzoek beperkt. Zo moeten onderzoekers die dieren nodig hebben een aanvraag indienen bij de Centrale Commissie Dierproeven. Zij beoordelen of het strikt noodzakelijk is. Zonder toestemming mag er geen dier gebruikt worden.
En ook bij het centrum zit daar een maximum aan. "Wij hebben ongeveer 1.000 apen. We mogen er ook niet meer dan dat hebben. De apen die uiteindelijk in een experiment gaan, zijn er ongeveer 150 per jaar", vertelt Langelaar.
Infecties en hersenaandoeningen
"Eigenlijk doen wij onderzoek naar twee grote groepen: infectieziekten zoals het coronavirus, en hersenaandoeningen en veroudering, zoals de ziekte van Parkinson of de ziekte van Alzheimer", legt Langelaar uit.
En dat is niet zomaar nagebootst zonder dieren, vertelt ze. "Voor sommige onderdelen wel, bijvoorbeeld als het zich in één orgaan bevindt. Maar ga maar na: als je zelf griep hebt, dan komt dat binnen via de longen. Het verspreidt zich door het bloed, er komt een immuunreactie, je krijgt een vaccinatie. Dat is ontzettend ingewikkeld en complex, en nog niet na te bootsen in een lab."
Ontwikkeling alternatieven
Maar ook binnen de wetenschap is er al langere tijd aandacht voor de ethische dilemma's bij het gebruik van proefdieren. Dus zijn er ook volop initiatieven om naar alternatieven te kijken. "Er zijn heel veel ontwikkelingen geweest. Denk aan stamcel-onderzoek, mini-orgaantjes kweken en AI", zegt hoogleraar Merel Ritskes. Zij is gespecialiseerd in Transitie Proefdiervrije Innovaties (TPI).
"Die alternatieven kunnen bijvoorbeeld werken met gepersonaliseerde geneeskunde, zoals dat heet", gaat Ritskes verder. "Dus als er bijvoorbeeld een patiënt is met taaislijmziekte, dan kun je een cel van die patiënt opkweken tot een mini-orgaantje in een laboratorium. En kan je kijken welk geneesmiddel bij die patiënt het beste werkt."
Realistisch?
Dat de Kamer oproept om per 2030 apenproeven niet meer te subsidiëren, vindt zij een goed idee. "Ook om een deadline te stellen en de fondsen die beschikbaar zijn te gebruiken om de omschakeling te maken. Die omschakeling is mogelijk. Dat is mijn stellige overtuiging."
Maar niet iedereen vertrouwt op die snelle ontwikkeling. "Ik vind ook dat je zo min mogelijk dierenleed moet veroorzaken", zegt directeur Langelaar. "Maar die alternatieven zijn er niet over 5 jaar. Ik zou het echt graag willen en zou de wereld willen oproepen: maak onze diermodellen overbodig. Dan stoppen we ermee."
'Weet zeker dat het gaat lukken'
Toch stemt de Eerste Kamer wel over het amendement wat die snelheid met zich meebrengt. "5 jaar lang heeft het BPRC de tijd om volop in te zetten op de alternatieven", zegt Kostić.
Het Kamerlid heeft vertrouwen in het centrum: "Ik weet zeker dat ze dat gaat lukken. En anders is er een andere speler die dat beter doet", zegt ze tot slot.