Overheidssteun, meer concurrentie of nationaliseren? Zo zou NS er weer bovenop kunnen komen
Het gaat niet goed met NS: in zeven dagen tijd staakten medewerkers maar liefst drie keer en het bedrijf lijdt al jaren financieel verlies. Hoe krijgen de Nederlandse Spoorwegen de boel weer op de rit? We zetten de opties op een rij.
NS leed in 2024 een verlies van maar liefst 141 miljoen euro. Sinds de coronacrisis reizen structureel minder mensen met de trein. De verwachting is niet dat dit snel verandert, want er komt weer een stijging van de ticketprijzen aan en dat zal geen mensen de trein in trekken. Ondanks dat reizigers sinds dit jaar al 6 procent meer betalen voor hun treinkaartjes, krijgt de NS haar financiën niet op orde.
Steun van de overheid
Hoe kan deze impasse worden doorbroken? Moet Wouter Koolmees, de baas van NS, misschien bij de overheid aankloppen met het verzoek om meer financiële steun? "Dat is in principe ook wat de NS de afgelopen jaren heeft gedaan", zegt hoogleraar Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit, Erik Verhoef,.
"Er is toen voor gekozen om de inflatie niet volledig in de tarieven door te berekenen. Afgelopen keer heeft de NS zelf een deel van de kosten op zich genomen, heeft de overheid een bijdrage geleverd en kwam slechts een derde terecht bij de reiziger."
Structurele oplossing
Maar dit kan niet altijd zo blijven gaan, zegt Verhoef. "Er zijn heel veel publieke zaken waar geld, of meer geld heen moet. En het is lastig om zomaar de belastingen te verhogen."
Peter Paul de Winter is hoofd collecties van het Spoorwegmuseum in Utrecht en ziet net als Verhoef meer in een structurele oplossing. "Uiteindelijk moet je gewoon kijken hoe je het bedrijf zodanig kunt inrichten dat het niet zoveel verlies maakt."
Concurrentie op het spoor
Is het toestaan van meer concurrentie op het spoor misschien een optie? Volgens de voorstanders zou dat het treinvervoer efficiënter kunnen maken. Hoewel dit in veel andere markten inderdaad zo werkt, kleeft er op het spoor een belangrijk nadeel aan, volgens Verhoef.
"In het spoorvervoer spelen schaalvoordelen een belangrijke rol. Een groot bedrijf kan diensten efficiënter organiseren, vooral vanwege de manier waarop dienstregelingen op elkaar aansluiten en reizigers soepel kunnen overstappen binnen één geïntegreerd netwerk."
Vooral problemen
Als je dit netwerk opsplitst en meerdere bedrijven dezelfde routes of gebieden laat bedienen, ontstaat volgens Verhoef enerzijds een positief effect door prijsconcurrentie. Anderzijds leidt het dus juist tot minder efficiëntie, wat weer hogere kosten met zich meebrengt, en die worden doorberekend in hogere tarieven voor reizigers.
In het Verenigd Koninkrijk heeft de overheid concurrentie op het spoor vanaf de jaren 90 tot nu een kans gegeven. Momenteel zijn er maar liefst 25 bedrijven die personenvervoer per trein aanbieden op het Britse spoornetwerk. Hoewel er zeker nog Britten bestaan die enthousiast zijn over hun spoorwegen, heeft de concurrentie vooral tot problemen geleid, vertelt correspondent Anne Saenen.
Nationalisering van het spoor
"De frustratie over de Britse spoorwegen is groot, vooral vanwege de vele vertragingen en stakingen. Sommige reizigers kiezen er zelfs voor om te verhuizen, omdat het de afgelopen jaren zo lastig is geworden om op tijd op hun werk te komen."
Daarom is de Britse premier Starmer onlangs begonnen met het inlossen van een van zijn verkiezingsbeloften: het personenvervoer op het Britse spoor komt weer in handen van de overheid. Oftewel: het wordt genationaliseerd. De nieuwe nationale spoorwegmaatschappij gaat straks passagiers vervoeren en ook het spoor beheren.
Terug naar situatie van 1995?
Op korte termijn zal deze nationalisatie volgens Saenen niet direct iets oplossen, maar de Britten hopen dat het op langere termijn de ticketprijzen zal verlagen en de vertragingen vermindert.
Is dit ook een idee voor Nederland? Verhoef: "Dan zou je in feite teruggaan naar de situatie van voor 1995, toen was NS een staatsbedrijf. En een van de positieve dingen die we in Nederland hebben gezien sinds de verzelfstandiging van OV-bedrijven, is dat de kosten juist lager lijken te zijn geworden."
Richten op kleinere portemonnee
Waar zit de oplossing dan wel? Verhoef denkt dat flexibelere ticketprijzen een positieve stap zouden zijn. "De verschillen in prijs voor het reizen in de spits- en daluren zou bijvoorbeeld groter kunnen worden gemaakt. En in delen van Nederland waar de treinen niet vol zitten, zouden de prijzen misschien nog lager kunnen zijn."
"Ik zou me daarbij dan ook zeker richten op die bevolkingsgroepen met een wat kleinere portemonnee. Er zitten natuurlijk ook mensen met een hoog inkomen in de trein. Je moet je afvragen of je die nog meer moet subsidiëren."