Nieuwe fractievoorzitters komen vandaag voor het eerst in actie in Kamerdebat: 'Omtzigt en Yeşilgöz zijn het interessantst'
Vandaag debatteert de nieuwe Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag. Wat gaat daar besproken worden? Politiek verslaggever Remko Theulings vertelt wat hij verwacht: "Wilders, Yeşilgöz en Omtzigt ontkomen er niet aan om wat meer tekst en uitleg te geven."
"Over iedere stap in het proces wordt in de Tweede Kamer gedebatteerd", legt Theulings uit. Ook verkenner Ronald Plasterk is bij het debat aanwezig. De uitkomst van het debat kan zijn dat de Kamer hem als informateur aanwijst.
1. Waarom wordt er eigenlijk gedebatteerd over de verkiezingsuitslag?
"Het debat gaat over de verkiezingsuitslag zelf en over het advies van verkenner Ronald Plasterk. Die heeft de afgelopen weken met alle fractievoorzitters - afgezien die van DENK - gesproken. En op basis daarvan heeft hij een advies aan de Tweede Kamer uitgebracht", zegt de politiek verslaggever.
"Dat is omdat de Tweede Kamer de leiding heeft in de kabinetsformatie. Tot 2012 was het staatshoofd degene die de fractievoorzitters ontving voor de eerste gesprekken. Maar op initiatief van D66 werd dat veranderd", legt hij uit. "Het is dus de Tweede Kamer die direct na de verkiezingen een verkenner aanwijst en ook verder bepaalt hoe het formatieproces verloopt."
Vandaag wordt ook een informateur aangewezen, die een volgende ronde aan gesprekken moet gaan leiden. Welke opdracht deze persoon precies krijgt en wanneer hij of zij deze opdracht moet hebben afgerond, spreekt de Kamer af in dit debat.
2. Op wie zet jij je geld in als informateur?
"Het zou best kunnen dat Plasterk na zijn werk als verkenner nu verder gaat als informateur", denkt Theulings. De voormalig PvdA-minister werd twee weken geleden als verkenner aangesteld en kwam maandag met het advies om gesprekken op te starten tussen PVV, VVD, NSC en BBB. "Volgens mij heeft hij voldoende gezag en zijn de partijen tevreden over zijn functioneren als verkenner."
3. Vandaag komen een paar nieuwe fractievoorzitters voor het eerst in actie, wie moeten we in de gaten houden?
De politiek verslaggever wijst naar NSC-voorman Pieter Omtzigt en VVD-leider Dilan Yeşilgöz: "Zij zijn daarin het interessantst, omdat ze beiden een rol spelen in het door verkenner Plasterk voorgestelde rechtse kabinet. Beiden zullen vooral worden bevraagd over de eerste fase die Plasterk in dit formatieproces heeft voorgesteld. Dat is het houden van gesprekken over het omgaan met de rechtsstaat, grondrechten en de Grondwet."
"Voor Omtzigt is het fatsoenlijk functioneren van de rechtsstaat zo ongeveer dé reden waarom hij NSC heeft opgericht. Ook VVD-leider Yeşilgöz heeft gezegd dat daar niet aan getornd wordt. Maar hoe ga je dan om met allerlei voorstellen in het verkiezingsprogramma van de PVV, die in strijd zijn met onze Grondwet of met internationale verdragen waar de handtekening van Nederland onder staat?", zegt Theulings.
Op dat punt zullen Omtzigt en Yeşilgöz waarschijnlijk flink worden aangepakt, denkt hij. "En dat is dan weer de rol van fractievoorzitter Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA in het debat, als leider van de grootste (waarschijnlijke) oppositiefractie."
4. Verwacht jij dat Wilders, Yeşilgöz, Omtzigt en Van der Plas zich in het debat meer in hun kaarten laten kijken?
Tot nu toe kiezen de hoofdrolspelers in de verkenning hun woorden zorgvuldig, ziet Theulings. En hij verwacht niet dat daar vandaag veel verandering in zal komen: "Dat zijn ze niet van plan, want onderhandelen doe je niet in het openbaar. Maar ze ontkomen er natuurlijk ook niet aan om wat meer tekst en uitleg te geven bij hun opstelling tot nu toe."
"Waarom bedankte de VVD bijvoorbeeld al vóór de start van de verkenning voor een plek in het kabinet?", geeft hij als voorbeeld. "En waarom gaat Omtzigt tóch praten met de PVV, terwijl hij in de campagne de deur leek dicht te houden, omdat PVV-plannen niet in overeenstemming zouden zijn met de klassieke grondrechten? Daarover zullen ze flink aan de tand worden gevoeld. En dat zijn natuurlijk ook vragen waar kiezers graag een antwoord op willen."
5. We gaan nu een tussenfase in, wanneer wordt duidelijk welke partijen inhoudelijk gaan onderhandelen?
Verkenner Plasterk noemt de volgende gespreksronde in zijn advies een 'korte informatieronde", vertelt Theulings. "Die ronde start nu en verloopt in drie stappen, zo is het idee. Komende weken moet eerst duidelijk worden of VVD, NSC en BBB de rechtsstaat aan de PVV toevertrouwen. Als dat het geval is, wordt er gekeken of de partijen een beetje hetzelfde denken over het oplossen van de grootste maatschappelijke kwesties: immigratie, wonen, klimaat."
"Als dan ook die horde is genomen, gaan ze praten over de vorm die een eventueel kabinet zou moeten hebben: een meerderheidskabinet, minderheidskabinet, een zakenkabinet of extra-parlementair?", legt de politiek verslaggever uit. "Maar dan zitten we alweer een eindje in het nieuwe jaar. Uiterlijk begin februari moet de informateur de Tweede Kamer hierover verslag uitbrengen."
'Meerderheidskabinet zit er niet in', zegt politiek commentator Joost Vullings over onderhandelingen tussen D66 en CDA
De gesprekken tussen D66 en CDA over 'de positieve agenda' gaan tot nu toe succesvol. Het stuk is halverwege volgende week al af om te worden gepresenteerd, bevestigen bronnen tegenover EenVandaag.
Politiek commentator Joost Vullings hoort vanuit meerdere kanten positieve geluiden over de onderhandelingen tussen D66 en CDA. 'Ze gingen stoeien', zei Rob Jetten. En het stoeien is zo goed gegaan dat er flinke vaart zit in de formatie, zegt Vullings. "Ze hopen andere partijen te verleiden om te zeggen: 'Hier willen we aan meedoen'."
1. Kunnen we echt halverwege volgende week wat verwachten en wanneer wordt het stuk gepresenteerd?
"Het was eerst woensdag, maar ik kwam ook nog een optimistische bron tegen en die had het over dinsdag", zegt Vullings. "Maar laten we wel voorzichtig zijn, laten we gewoon koersen op woensdag. Dan hopen D66 en CDA het stuk echt af te hebben."
Het presenteren van het stuk vinden de partijen nog wel ingewikkeld, weet Vullings. "Want ja, moet je zo'n stuk nou prijsgeven? Uiteindelijk moet je het toch aan andere partijen laten lezen, dus dan kan je het in Den Haag net zo goed maar presenteren."
2. Wat gebeurt er nadat die 'positieve agenda' is gepresenteerd?
"Als het volgende week woensdag al af is, dan heeft informateur Buma nog tot en met maandag de tijd om alle fractievoorzitters nog eens uit te nodigen. Hij kan dan zeggen: kijk, dit is die positieve agenda. Wat vind je ervan?"
De politiek commentator denkt dat een hoop partijen het een 'mooi stuk' zullen vinden, maar niet per se willen regeren. "En sommige partijen zullen zeggen: we zien helemaal niks in de inhoud, dus reken niet op ons."
Maar er zijn natuurlijk ook partijen die positiever zullen reageren. "Die zien dan in ieder geval voldoende aanknopingspunten om eventueel daarover te gaan praten."
3. En dan moet informateur Buma met een advies komen. Hoe gaat dat eruit zien?
Informateur Sybrand van Haersma Buma heeft, na de reacties van alle partijen, dan genoeg informatie om zijn eindverslag te schrijven, zegt Vullings. "Daarin komt hij waarschijnlijk tot de conclusie dat er vijf of zes partijen zijn die voldoende aanknopingspunten zien om verder te praten: laten we eens kijken of er uit deze groep partijen, een kabinet te vormen valt."
Maar uiteindelijk wordt dat een lastige keuze. "Want met wie wordt dat en waar? Daar zie je ook wel echt flinke ontwikkeling in het denken in Den Haag. Want ja, dan komt daar waarschijnlijk een volgende informateur en die nodigt dan op enig moment Dilan Yeşilgöz (VVD) uit, die zal gewoon blijven herhalen: 'Ik wil echt niet met GroenLinks-PvdA'."
"En ja, D66 zegt: onze samenwerking met JA21, dat zien we eigenlijk ook niet zitten", gaat Vullings verder. "Dus de verwachting is, maar dat hoor je bij D66 en CDA dat dan al vrij snel de conclusie wordt van zo'n informateur: een meerderheidskabinet zit er gewoon niet in."
"GroenLinks-PvdA wordt geblokkeerd door de VVD en de combinatie van D66 en JA21 is ingewikkeld. Dus laten we overschakelen naar de minderheidsvariant met D66, VVD en CDA", is de redenatie volgens Vullings.
"Daarin zie je echt een ontwikkeling, want in de eerste dagen na de verkiezingen wilde niemand het hebben over een minderheidskabinet." Dat zou niet stabiel zijn, en is niet wat het land nu nodig heeft, werd er gedacht. "En nu hoor je eigenlijk bij die twee partijen: ja, hier zal het waarschijnlijk wel op uitdraaien. Want zo zijn de kaarten nu eenmaal geschud op dit moment."
4. Maar zou zo'n minderheidskabinet nu dan wel kunnen?
"De vraag is: wat vinden GroenLinks-PvdA en JA21 hiervan nou goed? Dit is natuurlijk vooruitlopen op wat er gaat gebeuren, maar dit is toch wat heel veel mensen denken", zegt Vullings. "Maar het is de beste keuze van alle kwaden, zo wordt het dan een beetje gezien."
"Als je daar met mensen over doorpraat dan zeggen ze: we moeten dan ook wel de banden met JA21 en GroenLinks-PvdA goed houden, want we gaan die partijen gewoon ontzettend hard nodig hebben in de Tweede en Eerste Kamer."Maar dat wordt dan wel de grootste opgave, denkt de politiek commentator.
"Nederland heeft snel besluiten nodig", merkt hij ook op. "En zo'n minderheidskabinet voldoet dan in ieder geval aan de factor 'snel'."
5. Komt een nieuw kabinet voor de kerst dan toch nog in zicht?
Dat gaat nog wel even duren volgens de politiek commentator. "Volgende week is het stuk klaar, Buma moet nog gesprekken voeren en de week daarop komt hij met een eindverslag."
Daarna volgt er nog een debat en moet de nieuwe informateur worden aangesteld. "Dan is er nog maar een week tot het kerstreces en dat lijkt mij nét iets te snel om dan al hele grote zware conclusies te trekken."
Men moet ook nog wennen aan de mogelijkheden, zegt Vullings. "En als je dat te snel doet, denk ik ook een beetje dat je het begrip en het draagvlak in de samenleving verliest."
"Ze hopen dan wel zo snel mogelijk in januari die conclusie te trekken over welke groep partijen het gaat worden. En laat ik nou eens heel optimistisch zijn, we zouden begin maart een kabinet kunnen hebben."