Nederlandse festivals staan voor moeilijke keuze: financiële nood of in zee met investeerders

Nederland is al jarenlang hét festivalland bij uitstek. Maar sinds de coronajaren staan steeds meer festivals onder druk. Ze staan voor een dilemma. Is het nog haalbaar een onafhankelijk festival te organiseren, nu financiële druk en de invloed van investeerders de markt domineren?

'Wedstrijd is niet te winnen'

Voor Ilja Reiman, eigenaar van Multigroove, in ieder geval niet. Hij organiseert al bijna 20 jaar het hardcore festival Ground Zero, maar heeft dit jaar zijn laatste editie. "Het is een onwerkbare situatie. Sinds corona is alles duurder geworden, maar de bezoekersaantallen groeien niet mee. We konden het niet meer rond krijgen."

Volgens Reiman, 'de eerste gabber van Nederland', is er al jaren een verandering in de markt gaande. "Het werd een soort wapenwedloop met alle grote festivals. Alles moest groter, hoger, duurder. Het werd steeds gekker, en die wedstrijd is niet te winnen. Uiteindelijk komt dat op het bordje van de bezoeker."

'Roerige' markt

De festivalmarkt anno 2025 is 'roerig', zegt ook festivalonderzoeker aan de Hogeschool Rotterdam Martijn Mulder. En niet alles is door te berekenen naar de consument, legt hij uit. "Het product festival is niet minder populair, maar de kosten zijn gestegen. De consument wil maar beperkt extra betalen."

Dat veel festivals in financiële nood zitten, heeft verschillende oorzaken, zegt hij. "Een festival is een soort tijdelijk dorp in een weiland, alles moet neergezet worden: personeel, beveiliging, infrastructuur. En dat allemaal werd sinds de coronajaren duurder. Daarnaast is de wet- en regelgeving veel strenger, en schaffen consumenten veel later een ticket aan."

Water aan de lippen

Tegelijkertijd zijn er ook andere veranderingen. Grote investeringsmaatschappijen begonnen zich in de financieel zware jaren aan te dienen, legt Mulder uit. "Het water stond echt aan de lippen voor veel festivals in de coronajaren."

Die investeerders zagen daar juist een mogelijkheid, volgens hem. Tientallen grote festivals in Europa zijn nu in handen van dit soort partijen, waaronder de Zwarte Cross, Awakenings en Mysteryland.

Kosten besparen en creatieve druk

Dat gaat om fondsen die grote ondernemingen kopen, met als doel die vervolgens met winst door te verkopen. Een ontwikkeling die voor festivals voordelen en nadelen met zich meebrengt, ziet Mulder. "Het voordeel van een grote investeerder is dat je deels op die stijgende kosten kunt besparen door gedeelde inkoop. Ook kun je kennis delen op het moment dat je samenwerkt."

Tegelijkertijd: "Het festival als creatief product komt daarmee onder druk te staan. De vraag is of je op lange termijn als organisatie nog kan blijven doen waar je ooit mee begonnen bent en waar je voor staat."

Imagoprobleem

De afgelopen weken was er veel te doen rondom een van deze investeerders, het Amerikaanse Kohlberg Kravis Roberts, KKR. Meerdere festivals die onder dit zogenoemde private equity fonds vallen, hebben zich tegen hen uitgesproken, en artiesten die zouden spelen op deze festivals trekken zich terug.

En dat is niet zomaar, legt Mulder uit. "Er geldt op z'n zachtst gezegd een imagoprobleem." Hij haalt daarmee de banden aan die KKR volgens verschillende internationale media heeft met bedrijven die de verkoop en verhuur van vastgoed op de bezette Westelijke Jordaanoever faciliteren. Ook doneerde KKR flink aan de inauguratie van de Amerikaanse president Donald Trump.

'Geld is aan het overnemen'

Genoeg reden voor cabaretier en muzikant André Manuel om voor zichzelf de grens te trekken. Dit jaar staat hij voor het laatst op de Zwarte Cross, een van de festivals dat nu onder KKR valt. "Het is de laatste keer, na 20 jaar. Ik doe nog 4 dagen mijn uiterste best." Zijn besluit volgt op dat van artiesten als Youp van 't Hek, punkband Hang Youth en Claw Boys Claw, die helemaal niet meer komen.

Manuel ziet de markt al langer veranderen, maar hier gaat het hem te ver. "Het voelt heel ongemakkelijk. Nu is er ineens een Amerikaanse investeerder die alleen draait om het maken van winst. Je voelt dat het geld het aan het overnemen is."

'Boze stiefmoeder'

Een moeilijke beslissing, zegt Manuel. Maar het schuurt volgens hem met het gevoel achter de Zwarte Cross. "Ik weet dat er veel mensen betrokken zijn bij de organisatie. Er zit heel veel creativiteit en originaliteit. Ze hebben hun ziel en zaligheid in het festival gestoken", vertelt hij. "Voor hen vind ik het verschrikkelijk. Het loopt zo ver uit elkaar: de beweegredenen van het bedrijf achter de Zwarte Cross en van de mensen die er werken."

"Zo'n agressieve, kapitalistische durfinvesteerder; dat rijmt niet met zo'n festival." Zelfs de festivals zelf keren zich tegen hun 'boze stiefmoeder', zoals de Zwarte Cross en elektronisch festival DGTL.

Invloed op inhoud

Ze bevinden zich in een spagaat, ziet Mulder. Het lijkt een keuze tussen enerzijds financiële stabiliteit en anderzijds creatieve autonomie. "Als festival ben je wellicht ooit begonnen omdat je een beleving wil bieden aan bezoekers. Aan de andere kant is een grootschalig festival gewoon business met veel geld. De vraag is dan, als het financieel slecht gaat, maak je de keuze om met zo'n partij in zee te gaan?"

Of de partijen ook echt invloed hebben op de inhoud van de festivals is lastig, volgens Mulder. "De festivals zeggen nu dat het geen enkele invloed heeft op de programmering en artistieke inhoud. Ik kan me voorstellen dat dat tot op heden ook zo is. Maar dit soort fondsen zijn op de lange termijn natuurlijk gericht op winstmaximalisatie en kijken op een zakelijke manier naar een festival", legt hij uit. "Dan sluit ik niet uit dat dat in de toekomst ook invloed op de inhoud heeft."

'Verliest alle authenticiteit'

Volgens organisator Reiman is de situatie onhoudbaar. Hij weigert met grote partijen als KKR in zee te gaan. "Van mijn festival blijf je af. Je verliest alle authenticiteit, de regie over het feest", zegt hij. "Een grote investeerder zou het op korte termijn met een tas geld redden, maar we willen niet dat iemand ons gaat vertellen wat we doen, of dat het heel mainstream wordt."

Toch blijft het een pijnlijk besluit voor Reiman, die al sinds de jaren negentig een van de belangrijkste gezichten van de hardcore scene is. "Onwerkelijk. Het doet pijn, hiermee gaat het meest authentieke festival van Nederland verloren." Reiman blijft feesten organiseren en houdt zich inmiddels bezig met verslavingsproblematiek.

Belevingssfeer van festivals

Volgens Mulder bestaat de kans op verdere verschuiving en kan er een tweedeling ontstaan. "Dat je aan de ene kant grote festivals onder een partij hebt, die steeds commerciëlere keuzes maken en aan de andere kant onafhankelijkere festivals die wel steeds grotere financiële problemen krijgen."

En bovenal, wat deze ontwikkeling doet voor de belevingssfeer van festivals: "Festivals zijn ontstaan vanuit het idee dat mensen samenkomen en met elkaar iets vieren. Dat komt steeds meer onder druk te staan."

'We gaan vol gas'

Voor zowel Manuel als Reiman is het deze zomer in elk geval de laatste keer. "Na 20 jaar vind ik het wel netjes om op de begrafenis te spreken", zegt Manuel ironisch.

Reiman zegt er 'met een knal' uit te willen gaan. "We gaan vol gas, alle regels breken en vol genieten."