Na pro-ana-sites is er nu 'skinnytok', Femke waarschuwt ervoor: 'Jongeren verliezen zich in schadelijke video's op TikTok'

'Liever dun dan gelukkig' en 'Je hebt geen snack nodig, je bent toch geen hond?': het zijn veelvoorkomende uitspraken in het algoritme op TikTok met de hashtag 'skinnytok'. Sinds kort is #skinnytok erg populair op het socialmediaplatform. De inmiddels meer dan 50.000 video's met deze hashtag zijn al miljoenen keren bekeken en promoten extreme, ongezonde eetpatronen.

Plaatjes van hele dunne mensen

Voormalig anorexia-patiënt Femke van der Kooij (22) weet hoe het is als je online 'meegesleept' wordt door dit soort content. Zij ontwikkelde een eetstoornis toen ze naar de middelbare school ging en het gevoel kreeg dat ze de controle over haar leven verloor. Die controle vond ze in eten.

"Het begon op Pinterest. Ik ging daar op zoek naar plaatjes van hele dunne mensen waar ik op wilde lijken. Ik dacht: zo wil ik worden, dus ik moet doorgaan. Dan ben ik goed genoeg."

Zieker door social media

Zo kwam Femke terecht op zogenoemde pro-ana-fora. Dat zijn websites waar anorexia-patiënten met elkaar in contact komen en informatie delen, om nog dunner te worden dan ze al zijn. Anorexia nervosa wordt daar niet gezien als een ziekte, maar als iets om naar te streven.

"Online stonden allerlei tips: hoe je moest overgeven, en hoe je kon stoppen met snacken." Wat Femke tegenkwam op social media maakte haar zieker.

Video's als tegengeluid

Inmiddels werkt Femke als ervaringsdeskundige bij hulpplatform Proud2Bme, waar ze mensen met een eetstoornis ondersteunt. Juist door haar eigen ervaringen, weet ze hoe ziek je kunt worden van wat je tegenkomt op social media.

Daarom plaatst ze nu video's op social media waarin ze een tegengeluid laat horen. Maar dat is niet eenvoudig. Het algoritme is hardnekkig, en 'skinnytok'-video's verspreiden zich razendsnel. "Er is een hele community die je helpt om ziek te worden."

'Ziek gedrag'

Ze schrikt er dan ook van dat #skinnytok nu zo in opmars is. "Ik word er helemaal verdrietig van als ik die video's zie. Er wordt gedaan alsof het gezond gedrag is. Weten mensen niet welke gevolgen het heeft?"

De video's van poserende, extreem dunne meisjes. De uitspraken over dun willen zijn. De obsessie met controle en niet eten: het komt haar allemaal bekend voor. "Als je een eetstoornis hebt, heb je een hele strenge stem in je hoofd. En dat zie ik gewoon terug in deze video's. Je ziet ziek gedrag, eigenlijk."

Makkelijk en toegankelijk

De video's op TikTok zijn anders van de pro-ana-websites die Femke kent uit haar eigen verleden. "Als je op pro-ana forums zit, dan ben je al ziek of dat aan het worden. Maar bij #skinnytok krijg je zomaar die video's in je feed. Ook als je er misschien nog helemaal niet met afvallen of je lichaam bezig was. En dat kan heel schadelijk zijn. Als je meer dan een paar seconden kijkt, dan krijg je er steeds meer."

Hoe makkelijk je zulk soort video's in je TikTok-feed tegenkomt? Uit onderzoek van het Belgische VRT NWS blijkt dat kinderen en jongeren binnen een uur scrollen video's op TikTok en Instagram kunnen tegenkomen die eetstoornissen promoten. Femke: "En dan zie je alleen nog maar dunne lichamen. Als jouw lichaam dan anders is, kun je denken dat je niet goed genoeg bent. 'Skinnytok' maakt het tien keer erger."

Gevoelig voor extreme content

Dat ziet ook Tim Offringa, arts in opleiding tot psychiater bij het LUMC. Hij deed onderzoek naar de impact van social media op anorexia nervosa. "Social media zorgen ervoor dat, als je ergens kwetsbaar of gevoelig voor bent, je er content over te zien krijgt." In het geval van #skinnytok gaat het veel om adviezen, vertelt hij.

"Hoe je beter kunt afvallen, hoe je ervoor kunt zorgen dat niemand het ziet. En hoe zwaarder iemand het lijkt te hebben, hoe meer likes of shares. Uiteindelijk word je gebombardeerd door je kwetsbaarheid. En dat versterkt alleen maar." Het algoritme werkt namelijk zo dat extreme content wordt gestimuleerd, legt Offringa uit. "Hoe zieker, hoe meer aandacht, eigenlijk. En dat heeft ook invloed: hoe heftiger je beeld, hoe meer bestaansrecht of eigenwaarde."

Sterk algoritme

Volgens Offringa is TikTok in het bijzonder een plek waar deze content makkelijk een podium vindt. "Wat bij TikTok venijnig is, is dat het vooral om video's draait, met muziek en tekst. Daar kun je veel informatie kwijt. Ook is het algoritme van TikTok vrij sterk."

Gebruikers komen erdoor in een fuik terecht. "Dat kan gaan van hondenfilmpjes naar extreme diëten. Je wordt gebombardeerd met alleen maar negativiteit. Waar uiteindelijk het bedrijf achter TikTok geld mee verdient."

Maatregelen

Reden genoeg voor minister van Digitalisering in België, Vanessa Matz, om te pleiten voor meer maatregelen tegen dit fenomeen. Matz waarschuwt voor de schadelijke impact van deze TikTok-video's op de mentale en fysieke gezondheid van jongeren.

Ze pleit ervoor om #skinnytok te erkennen als een 'systeemrisico' binnen de Europese Digital Services Act. Daarnaast roept ze platforms als TikTok op om actief maatregelen te nemen tegen deze gevaarlijke content.

Reactie

Staatssecretaris Szabó noemt het verheerlijken van eetstoornissen op social media verwerpelijk en benadrukt de risico's voor kwetsbare jongeren. In reactie op de oproep van de Belgische minister benadrukt hij dat Europese regels grote platforms wel al verplichten om risico's zoals schade aan de volksgezondheid aan te pakken.

Daarnaast laat hij weten dat het kabinet werkt aan richtlijnen en een publiekscampagne om opvoeders te ondersteunen bij gezond en verantwoord social mediagebruik. Ook komt er een plan tegen medische desinformatie. Verder worden er geen extra maatregelen genomen tegen dit specifieke fenomeen.

'Geen grip op'

Femke vindt de voornemens van de staatssecretaris goed. "Goed dat er aandacht voor is." Toch plaatst ze een kanttekening. "Of het helemaal realistisch is, weet ik niet. Er blijven namelijk altijd dat soort video's bestaan. Als ze dit weten aan te pakken, komt er wel een nieuw platform met een nieuw fenomeen. Er blijven altijd slechte invloeden, op social media of ergens anders."

Dat een fenomeen als #skinnytok alsmaar in een andere vorm de kop op steekt, ziet ook Offringa. "'Pro-ana', 'fitspiration', geef het een naam. De nieuwe plek waar mensen elkaar aanmoedigen om aan een bepaald ideaal te voldoen. Het zijn vaak dingen die niet haalbaar zijn en waar je geen grip op hebt."

Een politieke taak

Het is een politieke taak om dit aan te pakken, zegt Offringa. "Ik ben voorstander van reguleren. Dit ontwikkelt zich razendsnel en er zijn weinig restricties. Het is duidelijk dat het op allerlei aspecten een negatieve invloed heeft. Alleen denk ik dat het praktisch best moeilijk is. Ik zou de politiek aanmoedigen er hard over na te denken."

Wenselijk is het dus, maar ook ingewikkeld. "Het is denk ik best mogelijk het algoritme aan te passen. In verschillende landen zijn algoritmes ook anders. Maar dat gaat ook weer tegen vrijheid van meningsuiting en tegen vrijheid van media in, dat is een moeilijke balans."

Tegengeluid

Tot er maatregelen worden genomen, probeert Femke op een andere manier de schadelijke video's aan te pakken. Als ervaringsdeskundige weet ze als geen ander hoe moeilijk het kan zijn te herstellen van een eetstoornis. "Het is lastig mensen te bereiken. Als iemand heel diep zit, kun je weinig goeds zeggen. We proberen dan vooral een luisterend oor te bieden."

Bij de stichting Proud2Bme maakt ze video's over hoe het leven er ná een eetstoornis uitziet, en om bewustzijn te creëren. "We proberen in het algoritme te komen. Om juist die gezonde kant te laten zien."