Maneges werken aan meer vrijheid en sociaal contact bij hun paarden, want dat hebben ze nodig: 'Het zijn natuurlijk kuddedieren'

De paarden op de manege van Stella Zumpolle staan rustig buiten op een stuk grond achter de buitenbak. Op het eerste gezicht lijkt het of er niet veel gebeurt, maar dat is schijn. Er is een hiërarchie onder de paarden, en er is sociaal contact. Twee merries staan te knabbelen aan elkaars nek. "Dat zijn goede vriendinnen", ziet Stella. "Ze zijn aan het groomen, dat werkt stressverlagend en het is ook een soort vachtverzorging".

Geen ruimte

Tot een aantal jaar geleden stonden de paarden op de manege van Zumpolle veel vaker alleen op stal dan nu. De manege ligt ingeklemd tussen de A1 en het Goois Natuurreservaat, waardoor Zumpolle niet uit kan breiden. Toch heeft ze manieren gevonden om de paarden, met elkaar, vaker vrije beweging te geven.

"Onze paarden komen elke dag buiten", zegt Zumpolle. "Dat is een hele puzzel. Want welke paarden kunnen samen, en welke niet? Er is niet veel ruimte, dus het gaat in shifts, en dat is behoorlijk arbeidsintensief. Maar gelukkig zijn hier veel vrijwilligers die meehelpen. Mensen hebben er plezier in."

Natuurlijk gedrag

De buitenlucht doet de dieren goed. "Op deze manier leer je de paarden ook op een andere manier kennen. Ze laten meer natuurlijk gedrag zien. En dat maakt het ook veel leuker om op ze te rijden", vindt de manegehoudster.

Zumpolle is niet de enige die anders is gaan nadenken over het welzijn van paarden: er is volop discussie in de paardenwereld over de tijd die de dieren vrij kunnen bewegen. Er worden zelfs rechtszaken gevoerd.

Rechtszaak

Stichting Dier&Recht spande een rechtszaak aan om een manege te dwingen hun paarden meer vrije bewegingsruimte te geven. Dierwetenschapper en gedragsdeskundige Sarah Pesie, verbonden aan de organisatie, noemt het urenlang alleen op stal staan 'eenzame opsluiting'. "Het is net alsof je je hond de hele dag opsluit in de badkamer. De paarden gaan gestoord gedrag vertonen, zoals 'weven', als ze uit verveling de hele tijd heen en weer bewegen. Ze kunnen ook lusteloos of agressief worden, of ze gaan aan de tralies bijten."

De stichting vond dat de paarden te veel op stal stonden en te weinig sociaal contact met elkaar hadden. De rechter deed een opmerkelijke uitspraak: de toezichthouder, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), moest op basis van bestaand wetenschappelijk onderzoek aangeven hoeveel vrijheid en onderling contact de dieren minimaal nodig hebben.

Manege 'niet in overtreding'

Daarmee kwam de bal bij de NVWA te liggen, die zich niet kan beroepen op de wet, laat het weten in een reactie. "Regelgeving beschrijft niet concreet wat er van houders verwacht wordt in het kader van vrije beweging en sociaal contact van paarden. Er is sprake van een 'open norm'." Maneges mogen zelf bepalen hoe lang ze hun paarden op stal houden.

De toezichthouder heeft na een onderzoek besloten dat de manege waar Dier&Recht over heeft geklaagd niet in overtreding is. "Hiervoor zijn onafhankelijke experts en wetenschappelijke literatuur geraadpleegd", schrijft de NVWA. "Ook is er gekeken naar de Gids voor Goede Praktijken van de Sectorraad Paarden en regelgeving in andere Europese lidstaten."

'Geen minimale duur'

De rechter heeft de NVWA gevraagd een richtlijn op te stellen, maar daar wil de toezichthouder geen duidelijkheid over geven. "De NVWA vindt dat paarden minimaal dagelijks vrije beweging en sociaal contact (zien, besnuffelen of aanraking) nodig hebben", schrijven ze, maar: "Hierbij is geen minimale duur aangeduid."

"In specifieke gevallen, bijvoorbeeld om medische redenen, kan van bovenstaande uitgangspunten worden afgeweken", aldus de NVWA. "Het is belangrijk om rekening te houden met de individuele behoeften van het dier. Daar waar overtredingen worden geconstateerd treedt de NVWA op."

'Teleurstellend'

Stichting Dier&Recht is niet blij met de uitspraak van de rechter en de houding van de toezichthouder. "In principe hebben wij gelijk gekregen van de rechter, maar de reactie van de NVWA vinden wij teleurstellend", zegt Pesie.

Ze zou graag een stevigere norm gehanteerd zien worden. "We willen dat de overheid ingrijpt en er een minimumnorm wordt gesteld van 4 uur per dag waarin de paarden vrij naar buiten moet kunnen. Ze moeten contact hebben met minstens één soortgenoot. Ze moeten elkaar kunnen krabbelen, spelen, rennen, rollen en samen kunnen rusten."

Ondergrens

De NVWA baseert zich gedeeltelijk op de 'Gids voor Goede Praktijken' van de Sectorraad Paarden. Haike Blaauw is directeur van de branchevereniging hippische ondernemers (FNRS). Zij zijn mede verantwoordelijk voor de Gids. "Wij willen iedereen in de sector meekrijgen. Daarom vinden wij een ondergrens, een half uur per dag weidegang, voor nu voldoende. Op die manier hopen we dat paardenhouders vanzelf naar die 4 uur groeien."

Blaauw is blij met de discussie. "Er is een beweging op gang gekomen waar wij in geloven. Er wordt anders naar een paard gekeken. Wat heeft het dier nodig? We houden tegenwoordig paarden op een andere manier dan vroeger, en mensen moeten daaraan wennen. We proberen mensen uit te leggen wat de voordelen zijn."

Anky van Grunsven

Op dit moment maken maneges hun eigen afwegingen. In de stallen van drievoudig olympisch kampioen Anky van Grunsven staan zo'n 30 sportpaarden, die vier keer per dag van stal komen. Het welzijn van de dieren staat er hoog in het vaandel. "We gaan twee keer stappen, ze worden één keer getraind, en dan staan ze een paar uur per dag in de wei", vertelt Van Grunsven.

Maar, zegt ze: "Ik ga niet mee in de discussie van 4 uur. Niet alle paarden willen heel lang in de wei staan. Met de hitte gaan ze korter naar buiten, en als er sneeuw ligt gaan ze niet naar buiten."

Het paard als individu

"Wij kijken echt naar de behoefte van elk individueel paard", besluit ze. "Een paard heeft veel beweging en contact nodig. We hebben hier bijna alleen maar sportpaarden, die staan meestal niet samen in de wei. Er zit een hek tussen, via het hek hebben ze contact met elkaar. Wij willen het risico niet lopen dat ze elkaar slaan."

De dressuurkampioen beaamt dat paarden niet te veel alleen moeten zijn. "Het zijn natuurlijk kuddedieren. Daarom zal je ze bij ons ook nooit alleen in de wei zien staan. Dat vinden ze echt niet fijn. De paarden gaan samen naar buiten, en komen samen weer naar binnen."

Kroelen

Op de manege van Stella Zumpolle in Laren zijn bij een aantal stallen de tussenschotten verwijderd. "We proberen het interessanter te maken voor de dieren. Een paard slaapt niet 8 uur per dag zoals wij. We proberen verveling tegen te gaan."

In de samenstelling houdt de manege rekening met de sfeer tussen de paarden. "We hebben heel goed gekeken wie naast wie kan, welke merries hengstig zijn, of vriendinnen. Ik zie echt verschil in gedrag. Ze vinden de interactie leuk. Je ziet ze kroelen met elkaar. Over het algemeen zijn ze heel relaxed op stal. In de les zijn ze ook rustiger. Het blijven natuurlijk vluchtdieren, maar de hiërarchie is al bepaald. Ze hebben het goed met elkaar."

'Niet meer van deze tijd'

Haike Blaauw denkt dat bijna elke manege zo ingericht kan worden dat je paarden meer bewegingsvrijheid kunt geven. "Het is niet meer van deze tijd om één paard achter je huis te houden. Ook als er weinig ruimte is, valt er altijd wel wat te verzinnen. Je moet gewoon creatief zijn."

Wat als een ondernemer geen tijd, zin of geld heeft om de omstandigheden voor het paard aan te passen? "Dat vind ik geen argument, daar kun je niet mee aankomen bij een paard. En dan kun je ook geen lid blijven van onze vereniging. Het paard moet altijd op de eerste plaats komen."