Hoe Nederland volgens deze onderzoeker meisjes beter kan én moet beschermen tegen vrouwenbesnijdenis

Het is een probleem waar zorgpersoneel en onderwijzers door immigratie steeds meer mee worden geconfronteerd: meisjesbesnijdenis ofwel vrouwelijke genitale verminking. In Nederland leven ongeveer 41.000 vrouwen die besneden zijn en er lopen nog eens 4.200 meisjes het risico om besneden te worden de komende jaren.

Beschadigd terug in de klas

Dit gevaar bestaat met name als meisjes met familie in het land van herkomst - waar besnijdenis een cultureel gebruik is - op vakantie zijn. Denk aan landen als Somalië, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Soedan en Irak.

Hoewel genitale verminking al meer dan 30 jaar strafbaar is in Nederland, is er nog nooit iemand hiervoor veroordeeld. Toch vertellen hulpverleners en zorgorganisaties dat er elk jaar tientallen, mogelijk honderden meisjes beschadigd terug in de klas komen na de vakantie.

Succesvolle aanpak

Voor mensenrechtenjurist Annemarie Middelburg was dit aanleiding om voor het Wetenschappelijk Onderzoek en Datacentrum (WODC) te onderzoeken hoe de Nederlandse overheid effectiever kan optreden tegen deze vorm van verminking.

In haar onderzoek stuitte Middelburg op de succesvolle aanpak van vrouwenbesnijdenis die ze in Verenigd Koninkrijk hebben. Daar kan de rechter een zogenaamde Female Genital Mutilation Protection Order (FGMPO) opleggen. Zo'n beschermingsmaatregel kan betekenen dat het paspoort van een meisje wordt ingenomen, of dat het meisje het land niet mag verlaten. Het doel: voorkomen dat meisjes tijdens een vakantie in het land van herkomst worden besneden.

Signalen voor besnijdenis

"In de zomermaanden neemt het risico dat meisjes besneden worden flink toe", legt Middelburg uit. "Veel gezinnen reizen dan naar familie in landen waar vrouwenbesnijdenis nog steeds wordt uitgevoerd. Dus dat is het moment dat onderwijzers en zorgmedewerkers heel scherp moeten zijn." Bijvoorbeeld op signalen dat een dreigende besnijdenis aanstaande is. "Signalen dat er een feest of grote gebeurtenis op komst is, of als het meisje zegt dat ze van meisje vrouw wordt. Dan moeten echt alle alarmbellen afgaan."

"Ik ben een groot voorstander van voorlichting, daar begint het mee", zegt Middelburg, "maar op het moment dat een meisje echt risico loopt, dan hebben we meer nodig. Dan heb je een rechter nodig die ervoor zorgt dat het meisje op dat moment wordt beschermd. Anders ben je eigenlijk altijd te laat. Je wil ingrijpen voordat het misdrijf plaatsvindt."

'Nederland loopt achter'

Volgens Middelburg kan de Nederlandse rechterop dit moment Nederlandse meisjes niet goed beschermen tegen het acute risico om besneden te worden. De maatregelen die instanties nu wel kunnen nemen treffen vooral de kinderen zelf, in plaats van de potentiële dader.

"De kinderrechter kan in extreme gevallen wel besluiten om een kind onder toezicht te stellen of uit huis te plaatsen, legt ze uit, "Maar deze ingrepen zijn ingrijpend en worden zelden toegepast, omdat ze een grote impact hebben op het kind en het gezin."

Praktische oplossing

Een beschermingsbevel daarentegen is een veel lichtere en gerichtere maatregel, die voorkomt dat een meisje naar het buitenland reist waar het risico op besnijdenis groot is.

"Zo'n bevel beschermt het kind op een effectieve manier, zonder dat het gezin direct uit elkaar hoeft te worden gehaald. Het biedt een praktische oplossing waarmee we preventief kunnen optreden, in plaats van pas als het leed al heeft plaatsgevonden."

Risico op 5 jaar gevangenis

Dat het Britse beleid z'n vruchten afwerpt, daar is George Neal wel zeker van. Hij is rechercheur-inspecteur bij de politie in de Engelse stad Cambridge.

"Het is een civiele beschermingsmaatregel, met strafrechtelijke gevolgen. Als de potentiële dader de voorwaarden overtreedt dan loopt hij het risico om 5 jaar in de gevangenis te komen."

'Geweldige resultaten'

En dat werkt zeer preventief en afschrikwekkend, gaat Neal verder. "Deze maatregelen kunnen binnen enkele uren worden opgelegd. Daarnaast bieden ze politie en zorgorganisaties de tijd om de zaak goed te onderzoeken en maatregelen te treffen om kinderen in veiligheid te brengen", vertelt hij.

"We zijn er zelfs in geslaagd om kinderen die al uit waren gereisd en het risico liepen op genitale verminking, weer terug te geleiden naar het Verenigd-Koninkrijk. Gezond en wel. Dat zijn geweldige resultaten."

Een leven lang pijn

Iemand die wekelijks geconfronteerd wordt met de ingrijpende gevolgen van deze genitale verminking is Wendela Kolkman. Zij is gynaecologe in het HagaZiekenhuis in Den Haag en houdt iedere maandag een spreekuur waarin ze vrouwen ziet die als kind besneden zijn. "Ik zie vrouwen die hun hele leven pijn hebben gehad tijdens het vrijen. Vrouwen die de bevalling van hun eerste kind als een marteling hebben ervaren, omdat het littekenweefsel niet meegeeft", vertelt ze.

"Maar ook vrouwen die niet eens weten dat hun klachten verband houden met wat hen als meisje is aangedaan." Kolkman benadrukt dat de psychische littekens vaak nog verder gaan dan de fysieke klachten. "Schaamte, verlies van vertrouwen, angst voor intimiteit. Het gaat over een fundamenteel recht: dat niemand aan je lijf komt zonder jouw toestemming."

Voorlichting kent grenzen

Volgens Kolkman is het voorkomen van de ingreep de enige manier om dit leed te stoppen. "Je kunt een besnijdenis nooit ongedaan maken. We kunnen littekens verzachten, soms opereren, maar het originele weefsel, dat krijg je niet terug. Elke keer dat het wél gebeurt, is het voor dat meisje voor altijd te laat." Goede voorlichting geven is hierbij cruciaal, maar heeft ook zijn grenzen, zegt de gynaecologe.

"Het is heel erg belangrijk dat we via goede voorlichting ouders bereiken. We maken ook duidelijk dat vrouwenbesnijdenis strafbaar is. Maar hiermee bereiken we de ouders hier, maar niet familie die in nog in het geboorteland woont", legt ze uit. "We zien namelijk ook wel dat de moeder niet wil dat haar dochter wordt besneden, maar het achter haar rug om gebeurt. Dan gaat oma bijvoorbeeld een rondje wandelen met haar kleindochter en dan vindt de besnijdenis plaats."

Politieke wil

Voor Middelburg is het duidelijk dat er naast goede voorlichting meer nodig is en er meer juridische middelen nodig zijn om het acute gevaar voor meisjes die gevaar lopen, af te wenden. Zij pleit ervoor dat er snel wetgeving komt om een beschermingsbevel mogelijk te maken bij gezinnen waar grote risico's bestaan voor de jonge dochters.

"Het inspirerende voorbeeld Verenigd Koninkrijk is er, het is alleen een kwestie van politieke wil", zegt ze. "Elke besnijdenis die je voorkomt, betekent dat een meisje haar hele leven niet wordt getekend door zo'n ingreep."