Hoe intimiderende protesten van burgers, zoals gisteren in Utrecht, de lokale democratie beïnvloeden

Sinds 2004 is het aantal meldingen van agressie tegen bestuurders en politici verdubbeld. "Er is iets structureel mis", zegt agressie- en conflictexpert Caroline Koetsenruijter, die onderzoek doet naar geweld tegen mensen met een publiek beroep. Politici bijvoorbeeld, maar ook politiepersoneel of mensen die in de zorg werken.

'Uitgescholden, geïntimideerd en bedreigd'

"Niet alleen van landelijke, maar ook van lokale politici horen we het steeds vaker: 'Ik word uitgescholden, geïntimideerd, bedreigd.' Soms wordt het zelfs fysiek. Dat is zeker zorgelijk." Uit cijfers van afgelopen jaar blijkt dat bijna 45 procent van de raadsleden en wethouders met agressie of intimidatie te maken krijgt.

Achter deze cijfers zitten allemaal persoonlijke verhalen, benadrukt Koetsenruijter: "Bestuurders die geen plezier meer in hun werk hebben, die uit vrees een andere route naar huis gaan nemen of talloze keren in hun achterspiegel kijken. De psychische impact is groot. Ze zien ook hoe hun gezin direct of indirect geraakt wordt."

Opschudding in Utrecht

In de raadszaal van de gemeente Utrecht ontstond gisteren opschudding nadat twee moties, waaronder één over Gaza vanuit inwoners van de gemeente, niet werden aangenomen. "Een deel van de mensen op de publieke tribune werd er zo verschrikkelijk boos over dat ze begonnen te schreeuwen, dat ze in de buurt van de raadsleden gingen staan en hen voor van alles en nog wat uitmaakte", blikt burgemeester Sharon Dijksma terug.

De burgemeester besloot uiteindelijk zelf naar de demonstranten te gaan. "Omdat ik wilde kijken of het lukte om de-escalerend te zijn en hen te bewegen om het stadhuis te verlaten. Want protesteren mag - wij zijn een 'mensenrechtenstad', dus wij vinden het belangrijk dat mensen hun stem kunnen laten horen - maar niet op die manier en niet op die plek." De agressie liep hoog op en uiteindelijk werd Dijksma door beveiliging tussen de mensen uit gehaald.

'Veerkracht democratie onder druk'

Volgens de burgemeester heeft het incident niet veel invloed op haar gehad, maar dat dit vaker gebeurt heeft wel invloed op de democratie, weet onderzoeker Koetsenruijter. "De veerkracht van het democratisch proces staat door deze bedreigingen onder druk." Ze verwijst naar haar collega Diana Marijnissen, die het effect van intimidatie op wethouders heeft onderzocht.

"Twee op de drie wethouders is zich vanwege bedreigingen aantoonbaar anders gaan gedragen. Dat gaat zo ver dat ze door intimidatie bepaalde gevoelige thema's laten liggen. En dat raadsleden mogelijk anders gaan stemmen, of juist helemaal niet."

Respect

Ook Dijksma ziet wat de bedreigingen kunnen veroorzaken. "Het is heel belangrijk dat tijdens zo'n raadsvergadering raadsleden onbelast kunnen stemmen. Volksvertegenwoordigers horen zich niet onder druk gezet te voelen om een bepaalde mening te hebben. Dat gebeurt op zo'n moment wel en dat is echt de bijl aan de wortel van de democratie."

Ze gaat verder: "We mogen in dit land van mening verschillen. We hebben meerderheden en minderheden qua standpunten, maar we dienen wel met respect met elkaar het debat te voeren en ook naar elkaar te luisteren. En dat raakt op zo'n moment helemaal zoek."

Stemming doorgegaan

Gisterenavond probeerde burgemeester Dijksma ervoor te zorgen dat het democratische proces gewoon door kon gaan, vertelt ze.

"Ik liep terug en heb de vergadering heropend. Ik heb wel verteld wat er buiten gebeurd is en vervolgens ben ik weer aan de slag gegaan met de raadsleden en heeft die vergadering de stemming gehad die nodig was. En zo hoort het ook."

Spanning achter gesloten deuren

Gemeenten proberen zich niet te laten overweldigen door agressie, zo stemde de raad in Zwolle ondanks bedreigingen kort geleden vóór opvang van asielzoekers.

"Maar dat gaat niet vanzelf", benadrukt Koetsenruijter. "Er zit vaak veel spanning achter gesloten deuren. Agressie en geweld horen niet bij het democratische proces, maar toch zien we het steeds vaker gebeuren. En met de gemeenteraadsverkiezingen in aantocht is de vraag gerechtvaardigd of mensen nog wel willen kandideren."

Uit de anonimiteit

Een ander probleem is dat politici het vaak niet aandurven om openlijk melding te doen, mogelijk uit vrees voor nog meer intimidatie. Toch is dat nodig, volgens Koetsenruijter: "Haal plegers uit de anonimiteit. Maak duidelijk: dit zijn de gevolgen als je je zo gedraagt."

Volgens Koetsenruijter is het cruciaal dat politieke ambtsdragers niet het gevoel krijgen dat ze er alleen voor staan, dat ze bondgenoten hebben. "En maak gezamenlijke afspraken: waar ligt de grens? Wat moeten we doen we als die wordt overschreden? Meld daarnaast ook elk incident."

Daders aanpakken

"Maar dat is pas stap één, dan moet er ook echt iets gebeuren: pak daders effectief aan", adviseert de conflict-expert.

"Mensen mogen er niet zomaar mee weg komen. Je wil niet dat de overheid zich terug moet trekken achter gesloten deuren vanwege een paar mensen die echt kwaad in de zin hebben en die de boel kapen. Er is ook een grote groep die dit absoluut niet wil, die naar elkaar wil luisteren en eruit wil komen."

Goede voorbeeld geven

Dijksma wil een gesprek organiseren naar aanleiding van het incident in de raadszaal. "Om het erover te hebben: hoe zitten mensen erbij? Wat betekent dit voor ons, ook in de toekomst? Maar ik hoop van harte dat we niet toe gaan naar een samenleving waarbij we straks onder politiebegeleiding raadsvergaderingen moeten laten plaatsvinden", voegt ze daaraan toe.

"Dus ik doe ook wel echt een klemmend beroep, ook op andere bestuurders en ook op landelijke politici: zorg ervoor dat in deze samenleving die polarisatie eerder minder wordt, dan meer. En laten we ook voorleven hoe het hoort met elkaar, en ook normerend zijn: dit kan niet, dit is niet normaal."