Hoe het ene nieuws het andere overschaduwt: 'Een TikTok-video kan net zoveel aandacht trekken als de oorlog in Afghanistan of de aardbeving in Haïti'

Volgens hoogleraar Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam Mark Deuze is het niet makkelijk te zeggen waarom nieuwsredacties meer aandacht besteden aan het een dan aan het ander. "Ik kan niet in de hoofden kijken van redactieleden op dit moment, maar er zijn wel algemene verklaringen waarom het ene nieuws meer aandacht krijgt dan het andere."

'Afghanistan is toch dichterbij'

Deuze vertelt dat veel nieuwsredacties werken op basis van nieuwswaarden in een rangorde. "Als eerste is het belangrijk of het in Nederland gebeurt en of er Nederlanders bij betrokken zijn." En dan maakt het volgens Deuze ook nog uit of dit bekende Nederlanders zijn, zoals politici en om hoeveel Nederlanders het gaat.

In het geval van de situaties in Haïti en Afghanistan gaat het in beide gevallen om nieuws dat verder van ons afstaat. "In die zin is Afghanistan toch dichterbij, omdat daar natuurlijk veel Nederlandse soldaten hebben gezeten en de politiek ermee gemoeid is." In Haïti wonen ook Nederlanders, maar in verhouding zijn dat er minder en voelt het daardoor minder dichtbij.

Gericht op Amerika

"Verschillende media proberen Haïti dichterbij te halen door met journalisten te praten die 10 jaar geleden na de aardbeving daar waren. Dat vind ik heel treffend, maar ook een beetje krampachtig. Dat geeft duidelijk aan dat er geen band mee is, zoals die er wel is met de situatie in Afghanistan."

De tweede belangrijke nieuwswaarde is volgens Deuze de rol van Amerika. "Op de een of andere manier hebben media in West-Europa de neiging zich heel erg op Amerika te richten." Dat is bijvoorbeeld te zien aan correspondentschappen, vertelt hij. "De meeste Nederlandse media hebben vaste correspondenten in Washington en ook in Israël en Jeruzalem, waar Amerikaanse belangen zijn. In andere landen zijn het vaak freelancers en geen vaste.

Onbewuste Haïti-moeheid

Als derde belangrijke nieuwswaarde noemt Deuze nieuws dat gaat over een ramp. "Denk aan een tsunami, aardbeving of de ontploffing van een kerncentrale, iets verschrikkelijks." Volgens hem zou het kunnen dat er minder aandacht is voor Haïti, omdat er na de aardbeving in 2010 uitgebreid aandacht aan is besteed.

"Ik durf het bijna niet te zeggen en ik wil journalisten er niet van beschuldigen, maar ik kan me voorstellen dat er onbewust, ook omdat er andere verhalen spelen zoals corona en Afghanistan, een zekere Haïti-moeheid heerst. Het zal niet bewust zijn, maar ik kan me voorstellen dat er daardoor minder gewicht uitgaat naar zo'n verhaal."

'Digitale ruimte is onbeperkt'

Het kan nadelige gevolgen hebben als iets minder in het nieuws komt. "Bij de vorige aardbeving in Haïti in 2010 kwam er meteen een landelijke actie op gang. Dat soort acties profiteren van aandacht. Mensen horen en zien het nieuws overal en hebben het er zelfs over op straat of in de kroeg. Pas dan werkt zo'n inzamelingsactie echt goed."

Kunnen nieuwsmedia het anders aanpakken? Het probleem is volgens Deuze dat nieuwsmedia afwegingen maken op basis van nieuwswaarden. Nieuwsmedia blijven strak vasthouden aan die nieuwswaarden, maar die gelden online niet. "Deze nieuwswaarden zijn al 100 jaar oud en gebaseerd op beperkte kolomruimte in de krant of beperkte zendtijd op televisie. In 2021 bestaan kolommen en minuten niet meer, de ruimte in de digitale omgeving is onbeperkt."

Eindeloze content

Het trekken van aandacht is dan ook veel ingewikkelder dan vroeger, zegt Deuze. Er is in de digitale cultuur volgens hem geen logische informatie hiërarchie. "De statusupdate van Justin Bieber kan evenveel aandacht trekken als de ramp in Haïti, een gekke TikTok-video die rondgaat of de situatie in Afghanistan."

Volgens Deuze moeten nieuwsmedia veel meer kijken naar waar ze voor staan en wat ze mensen willen bieden. "Het internet is een plek voor eindeloze contentdump en als je daar niet in doseert, zeg je eigenlijk tegen de consument: 'zoek het maar uit.'"