Gevangenisbewaarder Co ziet geweld op zijn werkplek al jaren toenemen: 'Gevecht met gedetineerde hoort erbij'

Co* wil alleen praten als hij volledig anoniem blijft. "Openheid wordt niet gewaardeerd door de gevangenisleiding." Op praten met 'de buitenwereld' kunnen harde sancties volgen. "Je kunt een berisping krijgen, maar ook teruggezet worden in je functie. De vuile was buiten hangen, dat doe je niet, is de teneur." Toch wil Co graag zijn verhaal doen. Hij wil een echt beeld schetsen van hoe het er binnen de gevangenismuren aan toe gaat.

Werken onder grote druk

De afgelopen weken maakte EenVandaag een rondgang onder medewerkers van gevangenissen die in direct contact staan met gedetineerden. 350 mensen vulden de vragenlijst in.

Hieruit komt een helder beeld naar voren: gevangenisbewaarders moeten al heel lang onder grote druk hun werk doen. Ze ervaren stress, hebben bijna allemaal een keer met geweld te maken gehad en ze voelen zich in de steek gelaten. Door de gevangenisdirectie, maar ook door de politiek.

Met onervaren collega's

Veel ondervraagden geven aan met stress naar het werk te gaan. Iets wat Co maar al te goed herkent. "Ik denk dat ik zeker tot die groep behoor. We hebben een te hoge werkdruk. Je moet simpelweg te veel taken doen in te weinig tijd."

Co werkt al decennialang in het gevangeniswezen. Hij heeft veel ervaren krachten zien verdwijnen door alle bezuinigingen. "Dat is echt een probleem. Je staat vaak op de afdeling met onervaren collega's. Dan moet je ook hun veiligheid extra in de gaten houden: loopt hij niet in z'n eentje een cel in? Helpt hij wel met het in- en opsluiten? Maken gedetineerden geen misbruik van zo iemand? Met al dat soort dingen moet je rekening houden."

Veiligheidsnormen overschrijden

Dat de helft van de ondervraagde bewaarders zich onveilig zegt te voelen, verbaast Co evenmin. Dit komt volgens hem ook doordat de directie het gevangenispersoneel onder druk zet om veiligheidsnormen te overschrijden.

Co: "Voor 48 gedetineerden heb je bijvoorbeeld drie gevangenisbewaarders nodig. Dat zijn de richtlijnen. Anders is het niet verantwoord om gevangenen de cel uit te laten om bijvoorbeeld te gaan sporten of te koken. Maar wij worden onder druk gezet om dan toch die deuren open te doen, ook als we maar met z'n tweetjes zijn. Want als je het luchten beperkt, krijg je nog meer spanningen."

Bespuugd en in elkaar geslagen

En die richtlijnen zijn er niet voor niets, vertelt Co. "Er zijn genoeg situaties dat we fysiek in gevecht raken met een gedetineerde. En als je dan maar met z'n tweeën staat, dan kun je beiden echt wel je handen vol hebben aan zo'n gevangene." Daarom is het ook zo belangrijk dat er een derde persoon bij is, legt hij uit.

"Die kan alarm maken, want die heeft zijn handen vrij. Want geloof me maar, als je in een stevig gevecht zit, dan hoop je maar dat je andere collega's snel ter plaatse zijn, want dan is een minuut echt heel lang. Dus dan kan de gevangenisleiding wel zeggen dat het op papier veilig is, maar er worden wel collega's bespuugd en in elkaar geslagen. Dat is de realiteit."

Hersenschudding en ander letsel

En dat het echt goed fout kan gaan, daar kan Co helaas over mee praten. "Dan moet je dus met twee man 48 gedetineerden in de gaten houden. Dan ben je dus fysiek onderbezet. En dat gaat weleens goed mis. Als ik dan een goede poffer in mijn gezicht krijg of een elleboog, dan ben ik even weg. En dan staat je collega er alleen voor. Dan wordt het echt eng."

Het aantal keren dat Co fysiek letsel opliep door vechtpartijen met gedetineerden, is niet meer op één hand te tellen. "Ik heb van alles meegemaakt. Ik heb meerdere hersenschuddingen gehad. Ik heb letsel aan mijn schouders, aan mijn handen en knieën opgelopen. Afgelopen week nog gooide een gedetineerde een kop hete koffie naar mij toe."

Gruwelijke suïcides

Maar klagen zal Co niet snel doen. "Het klinkt misschien gek, maar voor mij hoort dit geweld ook een beetje bij ons werk. Ik zeg altijd: 'Een timmerman slaat weleens op zijn duim. En wij vechten weleens met gevangenen. Zo kijk ik er wel een beetje tegen aan."

Toch is er een moment geweest waarop Co zijn werk niet meer zag zitten en hij echt pas op de plaats moest maken. Dat had te maken met het grote aantal suïcides onder gedetineerden dat hij meemaakte. "Ik heb springers meegemaakt, hangers, snijders. Dat is heftig. En dan kan het bekende emmertje weleens echt overlopen."

Als eerste ter plaatse

Want wat veel mensen misschien niet weten, is dat gevangenisbewaarders vaak de eersten zijn die met de gruwelijke gevolgen van deze zelfmoorden worden geconfronteerd, legt Co uit. "Je moet soms meteen in actie komen."

"Bijvoorbeeld als een gedetineerde zijn polsen heeft doorgesneden. Dan heb je niet altijd de tijd en ruimte om handschoenen aan te trekken. Dan moet je gewoon een deken of een theedoek pakken en omwikkelen, om het bloeden te stelpen."

Man met de hamer

Dit soort heftige incidenten stapelden zich op, en op een gegeven moment was daar voor Co de spreekwoordelijke 'man met de hamer'. "Ik had weer te maken met een springer. De zoveelste. Daarna ging bij mij het lampje uit. Het was niet de eerste keer, en zeker niet de laatste. Maar het was wel de druppel voor mij."

Dat het er zo heftig aan toe kan gaan binnen de gevangenismuren, weten maar weinig mensen, zegt Co. Het stoort hem dan ook hoe er in de maatschappij over het gevangeniswezen wordt gesproken, ook in de politiek.

Acht op één cel

Vooral als partijen roepen 'dat er dan maar acht mensen op een cel moet worden gegooid', groeit bij hem de frustratie. "Welke idioot komt er nu met zo'n suggestie? Ik wil zo'n cel echt niet open doen hoor. Dan is het twee tegen acht."

"Want stel je maar eens voor: die acht gedetineerden zitten dan al de hele avond en nacht vanaf 17.00 in hun cel, dat geeft een enorm spanningsboog en gaat enorm broeien", schetst hij. "Als ik dan in de ochtend die deur open, komt er een partijtje 'shit' naar buiten. Nee, met nog meer mensen op een cel, belast je ons echt. Dan brand je nog meer personeel af."

Niet met werk stoppen

Ondanks alles overweegt Co geen moment om met zijn werk te stoppen. "Ik doe dit al zo lang. Misschien ben ik hier uniek in, maar ik hou ervan om met mensen om te gaan. Ik vind het ook leuk om met spanningen om te gaan."

"Vooropgesteld, ik hou niet van geweld, maar het hoort wel bij mijn werk. En de krenten uit de pap, dat zijn toch de escalaties op de afdeling, want dan kan ik mijn ervaring laten zien."

*Co is een verzonnen naam, zijn echte naam is bekend bij de redactie.