Internationaal strafrechtdeskundige Göran Sluiter maakt zich grote zorgen over de situatie in Gaza. "Het blokkeren van hulpgoederen in een situatie waarin een burgerbevolking massaal honger lijdt, is buitengewoon ernstig", zegt hij. "Het internationaal humanitair recht wordt ermee geschonden. Ook wordt de hulp die nodig is met de dag specifieker, want je kunt een uitgehongerd kind geen normale boterham geven. Dat is heel gevaarlijk."

'Niet te controleren'

Als controleur van de grenzen naar Gaza stelt Israël dat Hamas hulpgoederen onderschept. Maar volgens Sluiter is die bewering niet goed te verifiëren. "Journalisten zijn omgekomen tijdens hun werk in Gaza, ziekenhuizen zijn gebombardeerd en artsen worden in hun werk gehinderd. Doordat zij hun werk niet kunnen doen, is het onmogelijk om zulke claims te controleren", zegt hij.

"Uit onderzoek naar de humanitaire toegang tot Gaza blijkt bovendien dat 95 procent van de 43 ondervraagde hulporganisaties hun werk sinds het einde van het staakt-het-vuren op 18 maart moest staken. Of fors beperken door het aanhoudende geweld. Dat zijn duidelijke schendingen van het oorlogsrecht."

'We breken eigen systemen af'

Hamas kan als terroristische organisatie geen legitieme partner zijn in de distributie van voedsel, zegt Sluiter. "Maar als je zegt dat Hamas er volledig buiten moet blijven, dan moet je ook duidelijk maken wie die taak dan wél op zich kan nemen. De UNRWA (Organisatie van de Verenigde Naties voor hulpverlening aan Palestijnse vluchtelingen in het Nabije Oosten, red.) wordt niet gezien als neutrale partij. En ook organisaties als Artsen zonder Grenzen, het Rode Kruis en Save the Children worden in hun werk ernstig belemmerd."

Terwijl juist zij zijn opgericht om in dit soort crisissituaties hulp te bieden, benadrukt de strafrechtdeskundige. "Als je hen wantrouwt én Hamas uitsluit, wie blijft er dan nog over? We breken daarmee onze eigen systemen van controle af. Zonder gezag in het gebied rest alleen chaos, plundering en geweld."

Druk uitoefenen door EU

Sluiter roept de Europese Unie op om politieke druk uit te oefenen via het EU-associatieverdrag met Israël. "Het verdrag verder opschorten zou een krachtig signaal zijn. Niet alleen moreel, maar ook juridisch." Hij wijst op artikel 2 van het verdrag, waarin staat dat samenwerking gebaseerd moet zijn op respect voor mensenrechten en democratische principes. Als een partnerland deze waarden schendt, zoals Israël wordt verweten, is de EU verplicht passende maatregelen te nemen, waaronder opschorting van het verdrag.

"Er moet nu echt iets gebeuren wat pijn doet. Anders zijn we straks weer alleen maar goed in terugkijken en zeggen: dit hadden we moeten voorkomen."

Met schaamte terugkijken

Ook Daniëlle Brouwer van het Rode Kruis is bang dat 'het huidige gebrek aan daadkracht' later zwaar zal wegen. "We zullen hier, vrees ik, met schaamte op terugkijken. Niet alleen op het geweld zelf, maar ook op het feit dat we het collectief lieten gebeuren en zelfs in stand hielden."

Het menselijk lijden in Gaza is het gevolg van bewuste keuzes, zegt ze. "Dit is geen natuurramp. Het is het directe gevolg van doelgericht beleid van de Israëlische regering. Er zijn inmiddels 71.000 gevallen van ondervoede kinderen. Dat is niet alleen schrijnend, het is in alle opzichten misdadig."

'Druk komt te laat'

En de verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij Israël, vindt Brouwer. Ook landen die 'toekijken zonder in te grijpen' zijn volgens haar schuldig. "De dubbele moraal is pijnlijk zichtbaar. We zien een heel ander moreel kompas als het gaat om Oekraïne. Maar het lijden van burgers is in Gaza niet minder. De druk op Israël om humanitaire hulp toe te laten groeit wel, maar het komt veel te laat. Het is begrijpelijk dat veel mensen meer verwachten."

Ook historicus Peter Malcontent noemt het falen van de internationale gemeenschap 'pijnlijk zichtbaar'. "Wat er nu gebeurt, is niet alleen Israël of Hamas te verwijten, maar de hele internationale gemeenschap. De Westerse landen handelen nu in strijd met wat ze na de Tweede Wereldoorlog zelf in gang hebben gezet: het opbouwen van een internationale rechtsorde, die bedoeld is om in dit soort situaties mensen te beschermen en te hulp te schieten."

'Propagandaoorlog'

"De bewering van Israël dat de noodhulp wordt ingepikt door Hamas is onhoudbaar", dat is Malcontent met Sluiter eens. "Sinds 7 oktober 2023 voeren zowel Israël als Hamas een propagandaoorlog. Het is militair gezien uiterst onwaarschijnlijk dat Hamas volledige controle heeft over al het voedsel. Als dat wél zo was, had je van het Israëlische leger mogen verwachten dat ze die voorraden allang hadden gebombardeerd."

Het incident waarbij vijftien hulpverleners omkwamen is volgens Malcontent een kantelmoment geweest. "Juist een Westerse democratie als Israël zou moeten weten dat je neutrale hulpverleners moet beschermen. Dat is niet gebeurd, en gevolg ervan is dat organisaties als het Rode Kruis nauwelijks nog in staat zijn om op een onafhankelijke en veilige manier noodhulp te verlenen."

Tot andere keuzes dwingen

Malcontent ziet net als Sluiter mogelijkheden om Israël tot andere keuzes te dwingen. "Volledige opschorting van het associatieverdrag is politiek onhaalbaar, want daarvoor is totale eenheid in de Europese Raad nodig en die zal er nooit komen", daar is hij van overtuigd.

"Wat wel mogelijk is, is dat je een deel van het verdrag opschort. Daarvoor heb je eigenlijk alleen maar een meerderheid van stemmen binnen de Europese Raad nodig. Ook kun je de deelname van Israël aan het Europese onderzoeksprogramma's opschorten."