Fietshelm was Els' 'redding' bij haar tweede fietsongeluk, toch is het dragen ervan nog onpopulair in Nederland

"Ik fietste een tunnel in naar beneden en kwam een tegenligger in de bocht tegen. Toen knalde ik met mijn hoofd tegen de muur", vertelt Els Beltman (72) over een ongeluk dat ze vijf jaar geleden heeft meegemaakt. Het was niet haar eerste fietsongeluk. Vijf jaar daarvoor gebeurde het ook al eens.

Fietsveiligheid niet op orde

De ongelukken van Els laten een breder probleem zien in Nederland. Volgens VeiligheidNL en het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) is de fietsveiligheid namelijk niet op orde.

Maar 6 procent van de Nederlanders draagt een helm op de fiets, zegt onderzoeker Teun Uijtdewilligen van het SWOV. "We zien elk jaar een toenemend aantal verkeersdoden en ernstige verkeersgewonden onder de fietsers", zegt hij.

Onveilige auto's en wegen

Die cijfers zijn deels te verklaren door het toegenomen aantal fietsers en de komst van de elektrische fiets. Directeur van VeiligheidNL Martijntje Bakker bevestigt dat. "Auto's zijn ook groter en hoger geworden, dat helpt allemaal niet heel erg mee."

Ook het wegennetwerk in Nederland is volgens Uijtdewilligen nog niet voldoende veilig ingericht. "Als je op straat fietst op een weg waar auto's 50 kilometer per uur mogen en er is geen vrijliggend fietspad, dan word je dus blootgesteld aan hele snelle, zware auto's."

Hersenletsel

Kinderneuroloog Elisa Hamer wordt in haar werk dagelijks geconfronteerd met de onveiligheid van de Nederlandse wegen. "In het Radboudumc zien we meerdere keren per week dat kinderen worden opgenomen nadat ze een ongeluk met de fiets hebben gehad." De gevolgen kunnen variëren van misselijkheid en hoofdpijn tot in coma raken. "En helaas kunnen we hersenletsel niet genezen", zegt Hamer.

Toch krijgen honderden kinderen per jaar daarmee te maken. "Dat heeft bij een groot deel van de kinderen levenslange gevolgen, zoals problemen met de aandacht en concentratie, moeilijk prikkels kunnen verdragen en ook dat het gedrag blijvend veranderd is."

Voordelen van de fietshelm

De helm kan dit soort gevolgen dus voorkomen. De 72-jarige Els weet daar alles van. Zij knalde tijdens haar tweede fietsongeluk dus met haar hoofd tegen de muur, maar droeg gelukkig een fietshelm. "Mijn helm was echt mijn redding", vertelt ze.

Kinderneuroloog Elisa Hamer kent de cijfers die dat ondersteunen. 60 tot 70 procent van ernstig hersenletsel kan worden voorkomen door een fietshelm te dragen. Hamer ziet dan ook de voordelen van een helmplicht. "Er zijn veel kinderen en ouders die heus snappen dat het verstandig is om een fietshelm te dragen, maar aangezien het nog niet de sociale norm is, zorgt dat toch voor een drempel."

'Zet 'm op'

"Met een plicht neem je die dan weg", zegt Hamer. Daarnaast zijn bij kinderen de hersenen nog niet volledig volgroeid, waardoor ze vaker risicogedrag vertonen, legt Hamer uit. "Ik snap zeker in die leeftijdscategorie dat het moeilijk is om mensen zelf een helm te laten dragen."

Volgens Teun Uijtdewilligen kun je het vrijwillig dragen van een helm ook stimuleren. In april begon de overheid hiervoor een campagne: 'Zet 'm op'. Het doel is dat over 10 jaar 25 procent van de Nederlanders een fietshelm draagt. Maar: een campagne alleen zet volgen hem niet zoveel zoden aan de dijk. "Het is ook raadzaam om bijvoorbeeld op rolmodellen in te zetten."

De Deense methode

In vergelijking met omliggende landen scoort Nederland relatief laag als het over fietshelmgebruik gaat. In Denemarken ligt het op ongeveer 50 procent en ook in Duitsland is er sprake van een fietshelmcultuur, volgens Uijtdewilligen. Naast dat er minder fietspaden aanwezig zijn in die landen, denkt Uijtdewilligen ook 'dat ze in het buitenland het nut van een fietshelm beter inzien'.

Denemarken heeft dan ook verschillende middelen ingezet om het vrijwillige gebruik van de fietshelm te stimuleren, vertelt hij. Een campagne, zoals hier dus ook gebeurt, maar de helm is ook heel makkelijk te krijgen. Die ligt bijvoorbeeld gewoon in de supermarkt. De Denen focusten ook niet alleen op kinderen, maar juist ook op hun ouders. "In 20 jaar tijd is het helmgebruik van 6 naar bijna 50 procent gegaan."

Veiliger verkeer

Een fietshelm kan schade dus voorkomen, maar het ongeluk niet. Daarom moet er volgens Uijtdewilligen en Bakker dus ook goed gekeken worden naar ons wegennetwerk. "Ik denk dat als infrastructuur gebouwd wordt, dit niet altijd gebeurt vanuit het perspectief van de meest kwetsbare verkeersdeelnemers", zegt Bakker.

Genoeg ruimte creëren voor fietsers en het weghalen van obstakels op fietspaden zorgen voor een veiligere fietsomgeving., "Het is ook belangrijk om fietsers en auto's te scheiden als de snelheid hoger is dan 30 kilometer per uur", zegt Uijtdewilligen. "Als je daar geen plek voor hebt, zou je de snelheid kunnen verlagen."

Het herstel van Els

Genoeg werk aan de winkel dus, ook bij het populair maken van de fietshelm. Bij Els gaat die in elk geval niet meer af. Zeker omdat ze nog steeds de gevolgen merkt van haar eerste fietsongeluk, zónder helm.

Ze lag daarna zelfs in coma: "Ik heb een jaar gerevalideerd bij een revalidatiekliniek en daarna moest ik weer rustig aan mijn concentratie opbouwen. Gelukkig gaat het daar nu een stuk beter mee. "Maar een boek lezen is nog steeds lastig."