"Het ene moment had ik geen opdrachten, het andere moment stond ik voor een groep op een plek waar ik nooit eerder was geweest én met een doelgroep waar ik nog nooit eerder mee heb gewerkt", vertelt Alicia Zwart (39) over de creative tekenworkshops die ze aan vluchtelingen in Harderwijk geeft.

Nut van creativiteit

Alicia is al meer dan 15 jaar kunstenaar. Ze is altijd op zoek naar betekenis en 'het nut' van creativiteit. In haar zoektocht naar die betekenis komt ze door het geven van tekenworkshops verschillende groepen tegen: van basisschoolkinderen tot volwassen IT-medewerkers. En zo'n 3 maanden geleden kreeg ze een telefoontje van De Vrolijkheid, een organisatie die creatieve workshops organiseert voor vluchtelingen.

Kun jij je tekenkleurplaat-workshop geven in een azc? werd haar gevraagd. "Het ging allemaal heel snel, op een vrijdag werd ik gevraagd en maandag stond ik al voor de groep. Het was anders dan ik gewend was, maar ik ging er open in."

Persoonlijkheidstest

"Het materiaal dat ik de eerste keer had meegenomen is eigenlijk ontworpen voor scholen", vertelt de kunstenaar. "Het zijn zes verschillenden tekenkleurplaten met zes verschillende ondergronden: water, gras, aarde, lava, steen en zand." Aan deze ondergronden heeft Alicia persoonlijkheidstypes gekoppeld. "Het idee is dat als iemand een bepaalde plaat kiest, dat ik dan een klein beetje kan inschatten wat voor persoon het is."

Met de platen, die vaak al voorzien zijn van een tekenkader, geeft ze haar 'leerlingen' houvast. "Ze krijgen dan inspiratie en tekenen dan eerder iets wat ze nog nooit hebben getekend", legt Alicia uit over de tekenmethode die ze zelf heeft bedacht en nu al 6 jaar gebruikt. "Elke tekening wordt uniek en de maker wordt zo ook aan het denken gezet."

Elkaar leren kennen

Toen ze in maart haar eerste workshop gaf in het azc, was het in het begin vooral erg stil en rustig. Iedereen was geconcentreerd bezig, vertelt Alicia. "En toen legde ik halverwege de workshop uit dat er achter elke plaat een persoonlijkheidstype zit, dat er een extra laag aan de workshop zit."

"Hierna gingen we iedere tekening bekijken en interpreteren. We reageerden dan ook op elkaars platen en daardoor ontstond een mooi en open gesprek", vertelt ze. Het tekenen is volgens haar een manier voor de deelnemers om elkaar beter te leren kennen. "En ook al zegt iemand dan misschien niet veel, je kunt elkaar ook door elkaars werk zien."

Verbonden in stilte

De groep asielzoekers, die bestond uit jonge mannen tussen de 18 en 23 jaar, reageerde enthousiast. "Ze waren erg betrokken. En dat is een teken dat ze het fijn hebben gehad, dat ze er iets aan hadden. In een groepsapp was er ook iemand die een paar dagen later heel trots allemaal tekeningen deelde die hij had gemaakt. Hij was geïnspireerd geraakt door wat we hadden gedaan tijdens de workshop."

Ook de vrijwilligers in het asielzoekerscentrum waren onder de indruk van de workshop. "Twee van hen deden ook mee, ze vonden het heel bijzonder. Er heerste een gevoel van 'quiet connectedness', zeiden ze. Iedereen was in stilte met elkaar verbonden."

Praten via Google Translate

De tekenworkshop bevalt zo goed, dat Alicia vaker terug mag komen. Het tekenen gaat goed, maar uitgebreid communiceren met de jonge asielzoekers blijft nog best moeilijk. Niemand spreekt Nederlands en niet iedereen spreekt Engels. "Twee van de mannen die meededen spraken Frans en Spaans, dus we moesten steeds via Google Translate communiceren. We hadden echt minimale communicatie."

"Maar ik ben meerdere keren geweest en ik zag dan dezelfde gezichten terug", vertelt Alicia over hoe ze kan merken dat haar lessen worden gewaardeerd. "En ze bedanken natuurlijk voor de workshop. Gewoon al het feit dat ze steeds weer terugkomen, zich inzetten, open zijn en dat we ook gewoon over ditjes en datjes proberen te praten, dat is heel mooi."

Plek om naartoe te gaan

Door de workshops zijn de jongemannen ook meer uit hun schulp gekropen, hoort Alicia achteraf van vrijwilligers in het azc. Sommige vluchtelingen zijn nog maar net hier als de kunstenaar voor het eerste langskomt. Ze hebben dan nog geen kans gehad om andere mensen te ontmoeten.

"Een van de mannen komt uit El Salvador, hij zat voorheen altijd op zijn kamer", vertelt ze. "Maar nu heeft hij eindelijk een plek om even naartoe te gaan, om mensen te ontmoeten. Hij was heel erg op zichzelf."

'Helpt tegen eenzaamheid'

Ze denkt dat dat ook te maken heeft met het systeem waarin deze jonge vluchtelingen terechtkomen. "Jongeren worden van het ene azc naar het andere gestuurd, omdat er plek moet worden gemaakt bijvoorbeeld."

"Die groep wordt gezien als flexibel en dan komt het weleens voor dat ze dus naar een ander centrum moeten", weet ze. "Als je daar dan geen mensen hebt waarmee je kan praten, dan kan dat heel erg eenzaam zijn. Voor hem was het dus een mooie kans om anderen te ontmoeten, gewoon door het tekenen."

'Openheid van beide kanten'

Niet alleen de groep, maar ook Alicia zelf leert nieuwe dingen van de workshops die ze geeft. "Ik heb geleerd dat het niet alleen gaat om het bieden van een creatieve uitdaging, maar ook dat ik me moet aansluiten bij wat zij willen leren en vooral een stukje aandacht geven, de ander zien."

"De één wil wat specifieke technische dingen leren en de ander laat zich gewoon verrassen", gaat ze verder. "Het is een stukje openheid van beide kanten, omdat je je aanpast naar de behoeften die zij hebben."

Een eenzame plek

Achteraf blijkt dat er toch niet zoveel verschil zit tussen het lesgeven aan basisschoolkinderen, werkende volwassen of een groep mensen die in een asielzoekerscentrum woont. Wel is Alicia nu meer te weten gekomen over hoe het in z'n werk gaat in een azc. "Het heeft een stukje ingekleurd waar ik nog niets van wist."

"Binnen zo'n azc heb je natuurlijk ook heel veel verschillende culturen. Dus jezelf zijn en aansluiting vinden kan veel moeilijker zijn dan ik had verwacht. Vooral als je kijkt naar de mensen die hier in hun eentje zonder familie zijn gekomen", zegt ze. "Je denkt van: oh, die mensen die zitten in een azc, ze hebben een plekje, een thuis. Maar het is ook een hele eenzame plek, denk ik."