Zo worden Oekraïners onder valse voorwendselen door schimmige uitzendbureaus naar Nederland gehaald

Schimmige uitzendbureaus ronselen Oekraïners voor laagbetaalde banen in Nederland. Deze goedkope krachten worden via Polen naar ons land gehaald, vaak onder valse toezeggingen over werk en huisvesting. "Ze worden met lege handen weggestuurd."

Eenmaal hier aan het werk blijken de Oekraïners kwetsbaar te zijn voor uitbuiting en kunnen ze vaak fluiten naar hun salaris. Honderden meldingen van misstanden zijn in kaart gebracht.

Vacatures op social media

De vacatures waarmee de Oekraïners naar Nederland worden gelokt, worden veelal geplaatst in Facebook- en Telegramgroepen, specifiek gericht op Oekraïners en in de Oekraïense taal. In verreweg de meeste gevallen staat in de vacatures een telefoonnummer vermeld van een Pools of Oekraïens uitzendbureau. Die bieden op grote schaal werk aan in Nederland.

De uitzendbureau's hebben vaak vestigingen in ons land maar ook in Polen en zelfs Oekraïne. Werknemers met namen als 'Diana Holandia' werven op platformen Facebook en Viber potentiële Oekraïense arbeidskrachten die dan via Polen naar ons land komen.

Undercover telefoongesprek

EenVandaag belde zelf undercover met deze buitenlandse uitzendbureaus, en stelde met behulp van een tolk in het Oekraïens vragen over de arbeidsvoorwaarden, de huisvesting en de reis naar Nederland. Alles wordt geregeld, zo blijkt, als je maar betaalt. In een van de telefoongesprekken werd expliciet gezegd: "Het vervoer uit Oekraïne regelen wij. We vertrekken uit Lviv. We rekenen 250 euro voor de vacature en 200 euro voor de reis."

De tolk vroeg vervolgens: "Dus we gaan met ons paspoort naar Nederland en alles wordt daar geregeld?". Waarop werd geantwoord dat Nederland tijdens de oorlog tijdelijke bescherming biedt.

Niet op de hoogte

De Oekraïners die op de vacatures in gaan en dus via zo'n uitzendbureau naar Nederland komen, blijken vervolgens heel kwetsbaar voor uitbuiting. Daarbij worden de beloftes van de uitzendbureaus vaak niet waargemaakt.

Velen weten niet dat ze op basis van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (EU) naar Nederland mogen reizen en zich als ontheemden kunnen inschrijven in een Nederlandse gemeente, waarna ze ook recht hebben op werk, onderdak en leefgeld. Ze hebben vaak kortlopende contracten of zelfs helemaal geen contract.

A1-constructie

In de vacatures staat ook vaak de zogenaamde A1-constructie of de A1-verklaring vermeld als vorm van het aangeboden dienstverband. Dat is een Europese regeling die bepaalt dat iemand tijdelijk in het buitenland kan werken, maar gewoon in eigen land verzekerd blijft voor werkloosheid, ziekte en arbeidsongeschiktheid.

In het geval van Oekraïners zijn ze op papier in dienst van een Pools uitzendbureau en worden ze 'uitgeleend' aan een bedrijf in Nederland waar ze komen te werken. De Nederlandse werkgever hoeft dan geen sociale premies in Nederland voor hen af te dragen, wat de inzet van Oekraïners extra 'goedkoop' maakt. Werknemers die in Nederland ziek raken of hun baan kwijtraken, moeten dan in Polen een beroep zien te doen op sociale voorzieningen.

Meldingen van misstanden

Stichting FairWork maakt zich grote zorgen over deze constructie. De stichting komt op voor de belangen van arbeidsmigranten en in het bijzonder slachtoffers van arbeidsuitbuiting, als vorm van moderne slavernij. Daarbij dient het als meldpunt voor klachten over misstanden die zich in de werk- en woonsituaties van arbeidsmigranten voordoen. Soms leidt dat tot het doorgeven van de klacht aan de Arbeidsinspectie, soms leidt het zelfs tot rechtszaken.

Sinds de inval van Rusland in Oekraïne, eind februari 2022, hebben ook veel Oekraïners de weg naar FairWork gevonden. Tot deze week kwamen ruim 460 klachten binnen. Verreweg de meeste klachten (42 procent) gaan over het niet ontvangen van salaris, niet het afgesproken loon krijgen of te laat uitbetaald krijgen. Regelmatig is ook sprake van eenzijdige inhoudingen op het loon.

Verschillende sectoren

In een groot aantal gevallen van de gemelde misstanden is de bedrijfssector genoemd, het gaat vooral om banen in de land- en tuinbouw, bouw, horeca, schoonmaak, haven en productiewerk. De banen waarover het in de klachten gaat, zijn vooral in Zuid-Holland, Noord-Holland, Limburg en Noord-Brabant. De andere provincies komen minder voor.

In het begin, in 2022, kwamen vooral veel individuele klachten bij FairWork binnen. "Inmiddels komen er steeds meer collectieve klachten", zegt Agnes Pioro, projectmanager bij FairWork. "Waarbij meer mensen betrokken zijn dan bij een en dezelfde werkgever. Soms gaat het om drie mensen, soms zes, soms 200."

Niet ingeschreven bij de KVK

In dat laatste geval ging het om een uitzendbureau dat helemaal niet ingeschreven bleek te zijn bij de Kamer van Koophandel. "Er was eigenlijk verder helemaal geen informatie over het uitzendbureau te vinden', vertelt Pioro.

Ze vervolgt: "Geen website, geen contactgegevens. Mensen hadden ook geen schriftelijke contract. Geen loonstroken. Eigenlijk hebben de werknemers weinig bewijs om aan te tonen dat ze daar hadden gewerkt."

Met lege handen weggestuurd

Bij vakbond CNV kennen ze ook voldoende voorbeelden. "De gevallen die wij gewoon concreet bijgestaan hebben: daarbij hebben die mensen in Oekraïne al moeten betalen om contactgegevens te krijgen van dat adres in Polen", zegt vakbondsbestuurder Henry Stroek. "Daar begint al de eerste pay-out. Dat mag niet, is verboden, in de Oekraïne verboden, in Polen verboden, in Nederland verboden, maar het gebeurt wel. Het gebeurt altijd contant."

Stroek: "Ik heb casussen gehad waar Oekraïense vluchtelingen voor 3, 4 weken aan de slag gingen bij bijvoorbeeld een bouwbedrijf, een bouwsector. En men beloofde dat alle nodige documenten worden voorbereid en een schriftelijk contract wordt opgesteld. En na een aantal weken, als de Oekraïense vluchteling begint te vragen over loon, wordt die weggestuurd met lege handen."