Wim strijdt al 38 jaar voor strengere stikstofregels: 'Ondanks hun grootste aandeel is de stikstofcrisis niet de schuld van de boeren'

Al 38 jaar strijdt Wim van Opbergen voor een betere natuur en een strenger stikstofbeleid. Minstens 2500 keer tekende hij bezwaar aan tegen uitbreidingsplannen van boeren en 500 keer ging hij naar de Raad van State. "Niets doen was geen optie."

In mei veegt de hoogste bestuursrechter de zogenaamde PAS-wetgeving van tafel, het Programma Aanpak Stikstof. Nederland, zo oordeelt de rechter, beschermt de natuurgebieden niet genoeg tegen de stikstofneerslag.

'Het PAS was een trucje, simpelweg bedrog'

"Toen ik de uitspraak hoorde ben ik niet juichend op de tafel gaan staan," vertelt Van Opbergen, die voorzitter is van Werkgroep Behoud de Peel. "Maar opgelucht was ik natuurlijk wel. Er klopte helemaal niets van het PAS. Officieel was het PAS bedoeld voor economie en natuur, maar toen we het goed gingen doorlezen ontdekten we dat er helemaal geen reductie in zat."

Volgens Van Opbergen is de uitspraak van de rechter een hele rechtvaardige. "Het was wel goed voor de economie maar voor de natuur zat er zo goed als geen winst in. Er werd wel gesproken over een kleine reductie, maar daar bleef uiteindelijk weinig van over; alsof je niet met 300 km maar met 290 km tegen een boom rijdt. Het was een trucje, simpelweg bedrog. Bedoeld om de veehouderij gemakkelijker aan vergunningen te kunnen helpen."

'Het PAS ging mis in de uitvoering'

Voormalig CDA-Kamerlid Ger Koopmans was samen met PvdA'er Diederik Samsom de architect van het Plan Aanpak Stikstof (PAS) en bestrijdt dat het PAS een boekhoudkundige truc is. "Dat is echt onzin. We hebben dit amendement ontworpen omdat de regelgeving destijds onwerkbaar was. Het was in die tijd ontzettend moeilijk om een vergunning, van welke aard dan ook, te krijgen."

Volgens Koopmans bood het PAS oplossingen voor een groot maatschappelijk probleem. "In mijn ogen is het mis gegaan tussen 2012 en 2015 bij de verdere uitwerking van het PAS. Als het systeem in die jaren gewoon goed was uitgevoerd, dan had het heel goed kunnen werken."

'Boeren werden het bokje'

Lariekoek, vindt Van Opbergen: "Als je het programma goed leest en je moet concluderen dat er geen reductie in zit, dan is het ook logisch dat er niks gerealiseerd wordt. Dan kun je niet zeggen dat het niet goed uitgevoerd is. Het is goed uitgevoerd, alleen het programma was gewoon verkeerd."

Nederland kwam op slot te zitten na het besluit van de rechter om de PAS-wetgeving van tafel te vegen. Uitbreiding was voor veehouders niet meer mogelijk. De boeren kwamen in opstand. Linda Janssen, voorzitter van Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV). "Toen de eerste maatregel werd afgekondigd, dacht ik: 'ja, we zijn het bokje nu.' Alles gaat afgewenteld worden op de landbouw."

'Waar gaat het eindigen?'

Janssen vindt het oneerlijk dat alleen de boeren werden aangesproken. "Er zijn meer veroorzakers van stikstof, denk aan vliegvelden en industrieën die niet zichtbaar zijn en waarvan de uitstoot niet bekend is. Wij zijn niet als enige verantwoordelijk voor de stikstofcrisis. Daarnaast is er ook veel onwetendheid over wat ammoniak doet op natuur. Het zijn allemaal aannames en rekenmodellen. En op basis daarvan worden nu maatregelen voorgesteld die voor onze sector heel veel betekenen en invloed hebben op het ondernemerschap van boeren."

Het kabinet heeft al 180 miljoen euro uitgetrokken voor sanering, maar waar gaat het eindigen? Sommige partijen pleiten voor een drastische inkrimping van de veestapel. Janssen: "Het doet heel veel met boeren. We worden al zoveel jaren getergd door regelgeving. En juist in de varkenshouderij hebben we al zoveel stappen gezet op het gebied van welzijn, we hebben een eigen innovatieprogramma voorgesteld en we hebben al 80 procent ammoniak gereduceerd.

Rekenmodellen

Volgens Janssen is er iets mis met de rekenmodellen. "Het gekke is: mijn stallen stoten nu wel minder ammoniak uit, maar we zien geen effecten in de natuur. Dan is er iets niet goed met de rekenmodellen. Daarom is de opstand onder de boeren zo groot. Omdat er geen transparantie is en geen inhoudelijke discussie wordt gevoerd."

Wim van Opbergen vindt dat de boeren juist in de afgelopen decennia erg veel ruimte hebben gekregen. En met de cijfers is ook niets mis. "Omdat Nederland de tweede vleesexporteur van de wereld is mochten we van de Europese Commissie juist jarenlang afwijken van de regels. Nederlandse veehouders mochten 250 kilo stikstof op grasland gebruiken. Dat is tachtig kilo meer dan Europese collega's. Zonder deze zogeheten derogatie hadden we de veestapel al veel eerder tien tot twintig procent moeten laten krimpen om aan de regels te voldoen."

'Niet de schuld van de boeren'

Toch is de stikstofcrisis niet de schuld van de boeren, zegt Van Opbergen. "Ook al is de landbouw wel de veroorzaker van de grootste stikstofuitstoot in Nederland, de crisis is de schuld van de overheid. De overheid heeft het 40 jaar lang op zijn beloop gelaten en jarenlang schaalvergroting gepropageerd: minder boeren en meer dieren. Daarom zitten we nu in deze crisis."

Ook Ger Koopmans, tegenwoordig gedeputeerde van de Provincie Limburg, vindt dat de landbouw weinig is te verwijten."Tot nu toe heeft het leeuwendeel van de reductie plaatsgevonden in de landbouw. Er zijn ook grote bedrijven waar al 20 jaar niet naar de vergunning is gekeken en die op het gebied van emissievermindering nog niets gedaan hebben. Het gaat om het samenspel van sectoren."

Minder dieren, meer boeren

Van Opbergen vindt dat de overheid het systeem dusdanig moet veranderen dat de uitstoot minder wordt én er een verdienmodel overblijft voor de landbouwsector. "Dat betekent een toekomst met minder dieren, maar met meer boeren. Individueel is er namelijk niets mis met de Nederlandse boerenbedrijven. Die behoren tot de beste van de wereld. Er is alleen teveel vee. De oplossing is stoppen met produceren voor het buitenland en overgaan op een regionale kringloop."

Stoppen met de export lijkt Linda Janssen van de POV een slecht idee." De vraag naar varkensvlees neemt mondiaal toe. Dan kun je wel denken dat we het anders moeten gaan doen en kleinschaliger maar we hebben hier de meest efficiënte landbouw. Dus waarom zouden we die rol die kunnen pakken? Stikstof is toch niet alleen het probleem van Nederland, stikstof waait weg, stikstof is overal. In de hele wereld. En we hebben nog steeds heel veel natuur in ons kleine stukje land."

Groen is niet hetzelfde als gezond

Van Opbergen hoort dat argument vaker. "Mensen die zeggen dat we zoveel natuur hebben, omdat het zo groen is buiten. Maar 'groen' staat niet gelijk aan gezonde natuur. Toen ik als jongen met mijn ouders ging wandelen in De Peel zagen we nog lavendelheide en orchideeën, nu zijn het vooral grassen, brandnetels en varens. In Nederland hebben we natuur waarin slechts 15 procent van de oorspronkelijke biodiversiteit over is. In andere delen van Europa is dat nog 40 procent. Driekwart van de insecten is al uitgestorven en dat is voor de mens echt een enorm probleem."

Ook boeren zouden volgens Van Opbergen moeten weten dat biodiversiteit nodig is. "Sommige insecten bestuiven planten zodat er appels en peren kunnen groeien. En andere insecten houden de bodem gezond. Zonder boeren geen voedsel, maar zonder bijen, en andere insecten, beginnen we echt helemaal niets, ook de boeren niet. Een variatie van leven is belangrijk om te kunnen leven. Iedereen is nodig, dus laten we het samen doen."