Welke rol speelt Rusland in de onrust op de Balkan? En 5 andere vragen van jullie beantwoord

Het is onrustig op de Balkan. Oude spanningen tussen Servië en en Kosovo lopen op en de eenheid in Bosnië-Herzegovina staat onder druk. Via EenVandaag Vraagt kwamen er veel vragen over binnen. Balkan-correspondent Marcel van der Steen geeft antwoord.

1. Wat is er aan de hand op de Balkan?

"De laatste weken is er steeds meer onrust tussen Serviërs en andere bevolkingsgroepen op de Balkan. Vooral in Kosovo en in Bosnië zijn er acties, opstootjes en incidenten."

"Een voorbeeld: de Kosovaanse regering besloot eind december dat Serviërs die in Kosovo wonen met Kosovaanse kentekenplaten op hun auto's moeten gaan rijden. De Serviërs waren het daar niet mee eens. Her en der richtten zij blokkades op en staken auto's in brand."

"Kosovo is internationaal erkend als onafhankelijk land, maar de Servische opstandelingen blijven het beschouwen als een belangrijke provincie van Servië. Het stoot hen daarom tegen het zere been dat de Kosovaanse regering pogingen onderneemt om van Kosovo steeds meer een 'echt land' te maken. Veel Serviërs voelen zich tweederangsburgers."

"In Bosnië speelt uiteindelijk hetzelfde: ook daar voelen Serviërs zich continu niet gezien, niet gehoord en niet serieus genomen. Serviërs wonen in Bosnië voornamelijk in de regio Republica Srprska, en hebben daar vrij veel autonomie. De president van Republica Srprska strijdt al jarenlang voor meer zeggenschap. En uiteindelijk onafhankelijkheid. Maar voor de andere bevolkingsgroepen is dat onbespreekbaar. Zij zien Republica Srprska als een deel van het land dat gebouwd is op genocide."

2. Wat zijn de belangrijkste oorzaken voor de spanningen, nu en in het verleden?

"Wat er nu speelt op de Balkan is eigenlijk nog steeds het gevolg van oorlogen in de jaren 90. Toen waren bevolkingsgroepen het ook al oneens over de verdeling van de macht in de regio. De oorlogen zijn destijds met akkoorden stilgezet, maar de achterliggende conflicten zijn nooit opgelost. Die gaan nog steeds door, maar dan zonder wapens."

"Een oplossing voor de huidige spanningen is er nog niet. Dat wordt bemoeilijkt doordat iedereen zichzelf als slachtoffer ziet. Serviërs zeggen zich bijvoorbeeld niet gehoord en gezien te voelen en eisen daarmee het slachtofferschap op, maar eigenlijk waren zij de agressor in de regio."

"Ik denk dat hun gevoel ook te maken heeft met het Servische nationalisme. En met hun machtspositie in het vroegere Joegoslavië. Daar hadden de Serviërs het voor het zeggen. Nu hebben ze het gevoel dat zij niet kunnen zijn wie ze ooit waren."

3. Op welke manier steunt Rusland Servië en wat heeft ze daarbij te winnen?

"Servië en Rusland zijn al sinds het einde van de 18de eeuw bondgenoten en delen vele culturele en religieuze banden. Ook nu nog steunen de bondgenoten elkaar. Rusland steunt Servië bijvoorbeeld door zich uit te spreken tegen de onafhankelijkheid van Kosovo. En Servië steunde Rusland door niet in te stemmen met sancties voor de oorlog in Oekraïne."

"We zien nu wel dat de Servische president Aleksander Vučić toch een beetje afstand neemt van Poetin. De speech die hij gisteren gaf, lijkt te suggereren dat Vučić zijn achterban langzaam wil voorbereiden op de consequenties van een EU-lidmaatschap. Mogelijk zou Servië haar geliefde Kosovo moeten opgeven."

"Milorad Dodik daarentegen, de president van de Republika Srprska in Bosnië, blijft de grootste supporter van Poetin. Hij is recent nog in Moskou geweest om te praten over gasleveranties, maar niemand weet wat daar precies besproken is."

"Er zijn theorieën dat Poetin inzet op een nieuw conflict in de Balkan, om de aandacht van Oekraïne af te leiden. Maar ik geloof dat eigenlijk niet zo. Als het Poetin vorig jaar was gelukt om binnen een paar dagen Kiev in te nemen, dan was er misschien een oorlog in de Balkan ontstaan. Daar heeft Poetin alle belang bij: als hij meer macht wint, verzwakt hij de macht van het westen. Maar voor zover ik weet, levert Poetin momenteel geen concrete militaire steun. Hij heeft z'n wapens voorlopig zelf nodig in Oekraïne."

4. Hoe groot is de kans dat de onrust leidt tot een nieuwe oorlog?

"Elke keer zijn er weer van die kleine incidenten die klein blijven als je ze goed oppakt, maar groot kunnen worden als je ze niet goed oppakt. Mensen vrezen dat het een keer misgaat. En ik denk ook dat dat kan. Alle benodigdheden voor een kruitvat zijn er."

"Tegelijkertijd zie ik op dit moment niet wie er belang zou hebben bij een oorlog en hoe een oorlog gerealiseerd zou kunnen worden. Republica Srprska beschikt niet over militair materieel, dus zou dat dan moeten krijgen van Servië of Rusland. Maar Rusland kan niet direct Bosnië met tanks binnen rollen, zoals ze dat bij buurland Oekraïne kon. Het zou dan materieel moeten invliegen via Servië, maar ik geloof niet dat Servië daar nu aan zou meewerken. Als kandidaat-lidstaat van de EU staat er te veel op het spel."

5. Wat kan de internationale politiek doen om de opgelopen spanningen te neutraliseren?

"De EU heeft de Balkan jarenlang verwaarloosd en genegeerd. Ik hoop eigenlijk dat de oorlog in Oekraïne de ogen heeft geopend om wél te gaan investeren in dit deel van Europa. Er zijn veel redenen om pessimistisch te zijn over bijvoorbeeld de economie van Bosnië, maar zorg dan dat je daar als EU iets in kan veranderen. Zodat we de Balkan bij ons kunnen houden en verder kunnen helpen."

"Het lijkt alsof de EU ervoor kiest om Vučić steeds verder onder druk te zetten: 'die balanceer-act van je is leuk, maar we willen duidelijkheid hebben.' Dat kan fout uitpakken. Als de EU Vučić vraagt om Kosovo op te geven, is dat wellicht te veel gevraagd. Maar ik denk dat Vučić een heel pragmatisch leider is en dat het aandraaien van de duimschroeven wel de juiste manier is om hem te overtuigen zich bij de EU te voegen."

6. Gaat Nederland zich hier mee inlaten?

"Sinds kort zijn er vier Nederlandse officieren in Bosnië die zich inzetten voor politieke en sociale stabiliteit. Zij leveren een bijdrage aan de European Force (EUFOR)."

"De band tussen Nederland en Bosnië is vrij sterk door ons gedeeld trauma: Srebrenica. Ik ben ervan overtuigd dat Nederland juist daarom een positieve rol wil spelen in de onrust op de Balkan. Maar liever nog is dat niet nodig, natuurlijk."