Wat staat gemeenten te wachten met de komst van de spreidingswet? 'Sommige willen wel, maar kunnen niet'

De VVD-fractie van de Eerste Kamer lijkt de spreidingswet te gaan steunen. Hierdoor moeten veel gemeenten om als het gaat over de opvang van asielzoekers. Maar niet elke gemeente kán opvang regelen: "Hoe gaan we dit doen?"

Nog niet de helft van de gemeenten vangt op dit moment asielzoekers op: 46 procent. Dat blijkt uit de meest recente cijfers van het COA, opgevraagd door EenVandaag. Bij de analyse is de opvang van Oekraïners niet meegerekend. In slechts 157 van de 342 gemeenten worden nu asielzoekers opgevangen.

Verplicht asielzoekers opvangen

Als de spreidingswet straks wordt aangenomen kunnen gemeenten verplicht worden om een deel van de asielzoekers op te vangen. Gemeenten moeten bij invoering van de wet op basis van inwoneraantal asielzoekers opnemen.

Voor meer dan de helft van de gemeenten (54 procent) ligt er dus nog een uitdaging om dat voor elkaar te krijgen. Zelfs voor de gemeente Schagen, waar nu al 250 asielzoekers worden opgevangen. "Alleen nog niet structureel. Het zijn allemaal nog tijdelijke voorzieningen", zegt burgemeester Marjan van Kampen.

'Willen wel, maar kunnen niet'

Zij is niet alleen verantwoordelijk voor Schagen. Van Kampen is vanwege afspraken in de veiligheidsregio voor zestien gemeenten in Noord-Holland verantwoordelijk voor de opvang. In negen van deze gemeenten lukte het niet om een structurele opvang voor vluchtelingen te open. "Sommige gemeenten willen wel, maar kunnen niet."

Uit gegevens van het COA blijkt dat zeker 85 gemeenten zijn die de afgelopen 12 jaar geen opvang voor asielzoekers konden bieden. In een rondvraag bij deze gemeenten worden verschillende redenen aangehaald waarom het niet lukt. Het vaakst wijzen gemeenten naar regionale afspraken, die veelal gekoppeld zijn aan het feit of een gemeente wel opvang aanbiedt aan Oekraïners.

Geen geschikte locaties

Daarnaast geeft bijna de helft van de gemeenten zonder asielopvang aan dat er geen geschikte locaties zijn. Zo bood de gemeente Stede Broec, een van de zestien gemeenten waar burgemeester Van Kampen verantwoordelijk voor is, een pand aan dat werd afgekeurd door het COA.

"Het pand voldeed niet aan de toen geldende richtlijnen, onder andere op het gebied van veiligheid", laat een woordvoerder van Stede Broec weten. "En de kosten waren erg hoog om het pand geschikt te maken. Het COA heeft toen (2016, red.) besloten geen gebruik te maken van het pand."

Praktische problemen

Volgens Van Kampen zijn het vaak dit soort praktische problemen die ervoor zorgen dat gemeenten niets kunnen betekenen in de opvangcrisis. "We zijn steeds met sporthallen en noodverbanden bezig om dit op te lossen."

Het is net als een woonwijk, zegt ze. "Als wij een woonwijk willen bouwen zijn we jaren bezig doordat de procedures zo lang duren. Dat geldt ook voor een azc." De weigering van locaties zorgt voor frustraties bij gemeenten: "Ik sprak de burgemeester in Dinkelland. Hij zegt: 'Ik wil heel graag een azc bouwen, maar ik heb zoveel wet- en regelgeving.' Dat haalt ook de energie bij de gemeente weg."

'Elke gemeente moet aan de slag'

Karin Geuijen, onderzoeker bestuurs- en organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in migratie en de opvang van asielzoekers en vluchtelingen, ziet deze problemen ook. Maar volgens haar gaat dat veranderen: "De gemeenten die tot nu toe nog geen langdurige opvang voor asielzoekers hebben gecreëerd, gaan dat in principe de komende tijd wel doen."

Elke gemeente moet aan de slag, zegt ze. "Per 10.000 inwoners moet een gemeente ongeveer 25 asielzoekers per jaar opvangen. Dat kunnen ze op hun eigen manier invullen. En dat gaan ze hopelijk pro-actief doen. En op een creatieve manier."

Kleinschalige opvanglocaties?

Van Kampen heeft er vertrouwen in dat haar gemeenten het voor elkaar gaan krijgen. "Als je allemaal een klein beetje doet, kan je wel iets bereiken", denkt de burgemeester. Maar om dat te bewerkstelligen moet er wel iets veranderen als het gaat om de kleinschalige opvang, tot maximaal 150 opvangplekken.

Al in december liet het COA weten dat het logisch is om te kijken naar meer kleinschalige opvang. Maar of er ook daadwerkelijk meer kleinschalige locaties gaan komen is nog onduidelijk. Dat wordt pas duidelijk bij de uiteindelijke uitvoering van de spreidingswet. Daarbij benadrukt een woordvoerder van het COA dat het bij opvanglocaties altijd gaat om maatwerk.

'Hoe gaan we dit doen?'

Onderzoeker Geuijen verwacht dat die kleinschalige opvangcentra er in de toekomst wel zullen komen. "Deze spreidingswet maakt het mogelijk om veel kleinschaliger op te vangen. Het bezwaar dat gemeenten hebben 'we willen wel, maar we kunnen niet' is nu echt van de baan."

Dat vertrouwen heeft Van Kampen ook, ondanks dat de opgave in haar regio groot is. Volgens de verdeelsleutel van de spreidingswet moet het gebied met 600.000 inwoners in totaal 3.800 asielzoekers huisvesten. "Ik zie sommige gemeenten ook worstelen. En daardoor zal de wet helpen, want straks moeten we allemaal het gesprek met onze gemeenteraden voeren. En bespreken we: wij moeten dit ook gaan doen, en hoe gaan we dit doen?"