Waarom worden 'bijtgevaarlijke' honden eigenlijk gefokt? En andere vragen over een mogelijk verbod beantwoord

Om het aantal bijtincidenten te verminderen wil de Tweede Kamer een verbod op het fokken en houden van 'bijtgevaarlijke' honden. Er is brede steun voor een plan hiervoor dat de VVD deze week lanceerde. We beantwoorden jullie vragen over het plan.

EenVandaag vroeg: wat willen jullie weten over een mogelijk verbod op het houden en fokken van 'bijtgevaarlijke' honden? De vragen leggen we voor aan directeur Daphne Groenendijk van de Koninklijke Hondenbescherming en Hans Hopster, raadgevend onderzoeker dierenwelzijn, voorheen werkzaam bij onder meer Wageningen University.

1. Wat houdt het verbod dat de VVD voorstelt precies in?

Een eerdere poging om bijtincidenten een halt toe te roepen, mislukte. "Tussen 1993 en 2008 was er een regeling om de pitbull in Nederland te laten verdwijnen, maar toen gingen fokkers alternatieve rassen creëeren die niet verboden waren, maar wel dezelfde kenmerken hadden", vertelt Groenendijk van de Koninklijke Hondenbescherming.

Daarom stelt VVD-Kamerlid Erik Haverkort nu voor: geen verbod op specifieke rassen, maar een verbod op kenmerken die gerelateerd zijn aan extreem bijtgedrag, zoals brede kaken en veel bijtkracht. "Uit de gegevens van plastisch chirurgen blijkt dat het vaak om bijtgrage honden met bepaalde kenmerken gaat, die zware verwondingen toebrengen", zei Haverkort in de Tweede Kamer.

Daarnaast wil hij een betere, landelijke registratie van de bijtincidenten. Nu zijn er slechts wat cijfers uit een oud onderzoek (2008) van de Wageningen University en wat cijfers die plastisch chirurgen de afgelopen anderhalf jaar hebben verzameld. Ook houden sommige gemeenten vrijwillig het aantal incidenten bij. Maar dat levert een te gebrekkig overzicht op, vindt Haverkort.

2. Welke honden vallen in de categorie 'bijtgevaarlijk' en wie bepaalt dat?

Dit is precies het dilemma, zegt Groenendijk. "We weten allemaal dat er een probleem is, en willen allemaal ernstig letsel door bijtincidenten voorkomen. Maar hoe doen we dat, als we niet weten door welke honden de bijtincidenten vooral worden veroorzaakt?"

Ze legt uit dat er bij sommige honden bepaalde kenmerken zijn waardoor letsel na een bijtincident relatief erg is: "Het gaat dan vooral om grotere en sterkere honden met een bredere kaak en een bijtmanier die afwijkend is van andere honden. Sommige hebben bijvoorbeeld klemkaken: ze houden hun prooi na een beet vast, laten niet los, of scheuren zelfs delen af."

De Rijksoverheid heeft in 2017 een lijst gepubliceerd van hondenrassen en kruisingen met een hoog risico op agressief gedrag. De lijst werd opgesteld aan de hand van lijsten in omringende landen, artikelen uit binnen- en buitenland en meldingen en inbeslagnames. Het overzicht voorgelegd aan vijf experts op het gebied van hondengedrag en bijtincidenten, en werd onderschreven door de Raad voor Dierenaangelegenheden.

3. Hoe kan het dat dit verbod er nog niet was?

Hopster deed eerder onderzoek naar de Regeling Agressieve Dieren (RAD), ook bekend als de zogeheten 'pitbullwet'. Hierin stond dat het verboden was om honden van het 'pitbulltype' te fokken, te houden of te verhandelen. In 2009 is de wet ingetrokken omdat het aantal bijtincidenten niet was afgenomen en deze niet exclusief waren terug te leiden naar het verboden hondentype.

De onderzoeker benadrukt dat hoe een hond eruitziet niet per se iets zegt over het gevaar dat de hond vormt. "Het pitbullverbod ging niet over het ras, een pitbull is geen ras, maar over het type hond: de pitbull. Er werd goed gekeken naar de kenmerken van deze hond. Daardoor werden honden op straat in beslag genomen op basis van hoe ze eruitzagen. Vaak had de hond nooit iets slechts gedaan. Om de hond weer vrij te krijgen werd in de rechtszaal beoordeeld of het dier voldeed aan het type hond."

Eerder pleitten andere partijen (PvdA, CDA) al voor een verbod, maar toen vond de VVD een landelijk registratiesysteem voldoende. Het verbod dat de VVD nu voorstelt, noemt Hopster symboolwetgeving. "Het lost de problemen niet op." Hij verwacht dezelfde problemen als bij het pitbullverbod: je kan een hond niet discrimineren op uitsluitend uiterlijke kenmerken. Ook kunnen (illegale) fokkers creatief omgaan met het kruisen van verschillende rassen om het verbod te omzeilen.

4. Hoe kan het mogelijke nieuwe verbod worden gehandhaafd, oftewel: hoe denkt de overheid er dit keer wel een succes van te maken?

De VVD zegt van plan te zijn gemeenten te ondersteunen in het registreren van incidenten. "En desnoods moeten we de registratie verplicht maken, maar misschien is dat niet nodig", aldus Kamerlid Haverkort. Maar volgens onderzoeker Hopster is zo'n verplichting echt nodig: "Het huidige gebrek aan registratie heeft te maken met de prioriteit, en met de beschikbaarheid van mensen en middelen. Dat verandert pas als er een verplichting komt."

Groenendijk van de Koninklijke Hondenbescherming vindt het goed dat de VVD aandringt op een betere registratie van bijtincidenten. Maar zolang die er niet is, lijkt een verbod op het houden en fokken van bepaalde honden haar lastig vast te stellen. "Er is duidelijk sprake van een genetische kant, en ook van uiterlijke kenmerken. Alleen is het juridisch een uitdaging om te bepalen waar de grens ligt. Daarnaast zijn er ook oorzaken van plotseling agressief gedrag die niets met genetica te maken hebben."

Hoewel Groenendijk het plan ziet zitten, heeft ze twijfels over de uitvoerbaarheid. Hoe wordt het straks allemaal gehandhaafd? "Er is nu al een tekort aan handhavers als het gaat om dierenwelzijn. Ik denk daarom dat het veel slimmer is om bij de mensen te beginnen. Iedereen die een hond wil houden zou eerst een verplichte cursus moeten volgen. In Spanje is recent zo'n verplichting ingesteld. En in Duitsland is voor sommige hondenrassen een vergunning vereist, die baasjes pas krijgen na een vaardigheidstraining."

"Landen om ons heen worstelen met hetzelfde probleem", ziet Groenendijk. "Daarom willen wij, bij de Koninklijke Hondenbescherming, en misschien in samenwerking met het ministerie, uitzoeken welke maatregelen er al in omliggende landen zijn genomen, en vooral ook welke effecten die hebben gehad. In Engeland, Denemarken en Portugal zijn bijvoorbeeld bepaalde rassen verboden. Het zou goed zijn om te weten of dat ook effect heeft gehad op het aantal bijtincidenten."

5. Waarom wordt er niet meer ingezet op het actief aanpakken van de eigenaren van 'bijtgevaarlijke' honden?

Op dit moment staat het iedereen vrij om een dier aan te schaffen, zegt Groenendijk. Maar als het aan haar ligt, moet dat anders: "Ik zou het goed vinden als mensen verplicht worden om een cursus te volgen voordat ze een hond aanschaffen. Want het heeft best veel impact op je leven. Tijdens zo'n cursus leren mensen dan over het gedrag van honden, over de regels waar je rekening mee moet houden, en over de verschillende rassen en kenmerken, zodat ze eventueel nog van mening kunnen veranderen over het soort hond dat ze willen kopen."

Hopster is het hiermee eens: "Mensen realiseren zich niet altijd welke risico's sommige honden met zich meebrengen en welke opvoeding ze nodig hebben. Het is ook belangrijk om te kijken of het karakter van de hond goed past bij de persoonlijkheid van de eigenaar. Als je zelf zachtaardig bent en de hond dominant, dan brengt dat risico's met zich mee. Serieuze fokkers houden hier bij de verkoop van puppy's rekening mee."

Hij heeft in opdracht van de gemeente Amsterdam in 2015 onderzoek gedaan naar bijtincidenten met honden. Een van zijn suggesties was om baasjes verplicht te laten langskomen bij een puppy-consultatiebureau, gedurende de eerste twee jaar. "Zij kunnen goed zien hoe de hond en de eigenaar met elkaar omgaan." Dit voorstel is volgens hem niet doorgevoerd omdat het veel van een gemeente vraagt en het onduidelijk was wie het zou gaan betalen.

6. Waarom worden 'bijtgevaarlijke' honden eigenlijk gefokt?

Groenendijk antwoordt: "Wij mensen hebben bepaalde 'categorieën' honden gefokt: vroeger hadden we honden nodig die hielpen bij de jacht, honden die ons thuis gezelschap konden houden, maar ook honden die ons konden beschermen door anderen aan te vallen, of die zelfs ingezet konden worden in een gevecht."

"Door dat laatste is een categorie ontstaan waarvan we nu zeggen: misschien zijn die aanvallende, vechtlustige kenmerken niet meer nodig of wenselijk. Sterker nog: we moeten ons afvragen of deze type honden nog wel passen in de samenleving van vandaag de dag. We willen allemaal een samenleving waarin we ons veilig willen voelen."

Toch blijven er mensen die verliefd zijn op honden met deze kenmerken, zegt onderzoeker Hopster. "Zij vallen op het karakter of op het uiterlijk van de honden. En zolang er vraag blijft, zullen fokkers niet zomaar stoppen met het fokken van deze honden."

7. Hoe kun je als leek zien dat een hond 'bijtgevaarlijk' is?

Voordat een hond gaat bijten, kun je signalen opmerken dat de hond niet lekker in z'n vel zit, weet Groenendijk. "Bijvoorbeeld: een hond loopt bij je weg, z'n haren gaan letterlijk overeind staan, hij kwijlt meer, gaat grommen, of tilt een van de voorpootjes op. Dit wil nog niet zeggen dat een hond altijd hierna gaat bijten, maar het zijn wel signalen."

De directeur van de Koninklijke Hondenbescherming legt ook uit dat de dreigsignalen elkaar bij sommige rassen veel sneller opvolgen: "Bij de zogenoemde 'bijtgevaarlijke' rassen gaan de stapjes in een hoog tempo van 1 naar 10. Veel sneller dan bij andere rassen. En bij een aantal ontbreken deze dreigsignalen compleet: zij kunnen vanuit het niets in complete agressie vervallen en aanvallen."

Merk je zelf signalen bij je eigen hond? Dan adviseert ze om eerst naar de dierenarts te gaan. "Stress-signalen kunnen namelijk ook veroorzaakt worden door pijn." Als zeker is dat je hond volledig gezond is, dan kun je naar een gedragsdeskundige voor honden gaan. "Zo'n gedragstherapeut kijkt met je mee naar je hond en kan helpen om te analyseren wat er aan de hand is."